Historia Koła

Z Wikipedii

Historia Koła. Miasto zostało lokowane w 1362 na wyspie rzecznej przez Kazimierza Wielkiego. Położone w dogodnym miejscu, nie posiadało murów obronnych. Od XV wieku do 1716 r. odbywały się tutaj sejmiki szlachty prowincji wielkopolskiej. W 1655 r. zostało zniszczone przez wojska szwedzkie. W 1793 r. miasto znalazło się pod zaborem pruskim, a od 1815 r. w Królestwie Kongresowym. W 1842 r. założono tutaj pierwszą fabrykę fajansu. Podczas okupacji niemieckiej zginęło ponad trzy tysiące mieszkańców miasta. Miasto zostało wyzwolone przez Armię Czerwoną 20 stycznia 1945 r. Okres największego rozwoju miasta przypadł na lata 60. i 70. XX wieku. Obecnie Koło jest siedzibą powiatu w województwie wielkopolskim.

Spis treści 1 Do 1362 roku 2 Lata 1362-1793 3 Lata 1793-1918 4 Lata 1918-1939 5 II wojna światowa 6 Lata 1945-1989 7 Od 1990 roku 8 Przypisy 9 Bibliografia

[edytuj] Do 1362 roku

Pierwsze ślady osadnictwa w okolicach dzisiejszego miasta Koła pochodzą z epoki brązu. Później obszar zamieszkiwany był przez ludność prasłowiańską. W I i II wieku przez te ziemie parokrotnie przejeżdżali kupcy rzymscy udający nad Bałtyk. W czasach wczesnego średniowiecza rozpoczęło się osadnictwo na terenie dzisiejszej kolskiej starówki. W późniejszych latach wieś straciła na znaczeniu na rzecz pobliskiego Kościelca, w którym w XII wieku wybudowano romański kościół. W XIII wieku w okolicach dzisiejszego miasta znajdowała się droga handlowa z Konina do Łęczycy. W 1252 r. po raz pierwszy pojawił się zapis „Colo” dla określenie nazwy wsi na warciańskiej wyspie. Okolice wsi zostały później włączone w skład kasztelani lądzkiej.

[edytuj] Lata 1362-1793

18 lipca 1362 w Dobczycach^[1] król polski Kazimierz III Wielki zezwolił wójtowi Henrykowi lokować miasto na prawie magdeburskim, na wyspie rzecznej, na miejscu wsi Koło. W 1390 r. oddano do użytku wzniesiony w stylu gotyckim gmach ratusza miejskiego. W 1405 r. zakończono, a w 1409 r. poświęcono kolską farę pod wezwaniem Podwyższenia Świętego Krzyża oraz Świętej Doroty i Świętej Katarzyny. W 1419 r. abp Mikołaj Trąba erygował i ufundował kościółek Świętego Ducha, znajdujący się przy wylocie drogi w kierunku Torunia. W 1451 r. w kościele farnym Jana Gruszczyńskiego konsekrowano na biskupa kujawsko-pomorskiego. 10 czerwca 1454 r. Kazimierz IV Jagiellończyk uwolnił mieszkańców Koła od opłat celnych i targowych w Kłodawie. Miasto w XV wieku było zmuszone w wypadku wojny do wystawienia 15 pieszych żołnierzy. 24 czerwca 1464 r. zwołano w Kole sejm prowincjonalny, po którym to wyruszono na wojnę pruską. W XV wieku w mieście odbyło się kilkanaście zebrań sejmowych szlachty z prowincji wielkopolskiej. W latach 1476-1482 miasto Koło znajdowało się pod bezpośrednimi rządami księżnej Anny Sochaczewskiej. W 1502 r. król polski Aleksander Jagiellończyk nadał miastu trzy jarmarki w roku i targi w każdy wtorek. 9 czerwca 1505 r. garncarze z miasteczka Zduny uzyskali przywilej na zorganizowanie własnego cechu. W 1518 r. w Kole wybuchł pożar, który strawił znaczną część miasta. W 1555 r. Żydzi uzyskali przywilej i od tego czasu mogli osadzać się w Kole. Dwa lata później miasto uzyskało prawo pobierania cła mostowego. W 1579 r. w mieście było już 86 rzemieślników. W 1593 r. kolscy Żydzi uzyskali pełnię praw obywatelskich. W 1629 r. miasto zamieszkiwało już 2500 osób. 17 sierpnia 1655 r. król szwedzki Karol X Gustaw stanął z 34-tysięcznym wojskiem pod Kołem. Zniszczono wówczas niemal całkowicie Przedmieście Zduny. W 1716 r. odbył się ostatni zjazd szlachty wielkopolskiej w Kole. W 1759 r. w wyniku pożaru zniszczeniu uległ kościół Świętego Ducha. 30 marca 1773 r. poświęcono kamień węgielny pod nowy kościół klasztorny.

[edytuj] Lata 1793-1918

W 1793 r. po przejściu Koła pod zabór pruski w mieście mieszkało około tysiąca osób, głównie żydów. 7 września 1794 połączone oddziały Andrzeja Jachowskiego i Jana Sieroszewskiego na krótko zdobyły miasto, później jednak wróciło pod jurysdykcję pruską. W 1808 r. powołano w Kole szkołę elementarną. 12 lipca 1812 z niewiadomej przyczyny wybuchł w mieście pożar; spłonęły 34 domy mieszkalne i wiele budynków gospodarczych. 8 sierpnia 1814 r. przez Koło przewożono zwłoki księcia Józefa Poniatowskiego, które następnie trafiły do Warszawy. Rok później miasto włączono w skład tzw. Królestwa Kongresowego. W 1818 r. wspólnota protestancka w Kole skierowała prośbę o zezwolenie na budowę świątyni ewangelickiej. W 1824 r. zniesiono probostwo przy kościele Świętego Ducha, a cały majątek przekazano kolskiej farze. W 1830 r. rozpoczęła się przebudowa ratusza miejskiego w duchu klasycystycznym przez Henryka Marconiego. W 1833 r. wybudowano nowy most na rzece Warcie w kierunku Kalisza. W sierpniu 1842 r. poznański kupiec Józef Freudenreich otworzył pierwszą w mieście fabrykę fajansu. W 1843 r. utworzono w Kole filię parafii ewangelickiej. W 1846 r. rozebrano kościółek Świętego Ducha. Pierwszy kolski hotel został otwarty już w 1852 r. przez Floriana Niewiadomskiego. W 1862 r. rozpoczęto budowę zabudowań gospodarczych parafii Podwyższenia Świętego Krzyża. W nocy z 6 na 7 lutego 1863 r. oddział powstańców zajął miasto i spalił mosty na rzece. 6 maja tego samego roku ciężką bitwę z wojskami rosyjskimi stoczył płk. Edmund Taczanowski. W 1867 r. w wyniku reformy administracyjnej w Rosji, utworzony został powiat kolski, wchodzący w skład guberni kaliskiej. W 1872 r. powstała w Kole pierwsza ochotnicza straż pożarna. W 1876 r. roku rozpoczęto gruntowny remont kolskiej fary, podczas którego wyremontowano m.in. sklepienia, polichromię, chór i ołtarze. 30 sierpnia 1879 oficjalnie otwarto 4-klasową Szkołę Realną. W 1883 r. otwarto świątynię ewangelicką. 10 grudnia 1888 r. otwarto w Kole teatr, znajdujący się przy obecnym Nowym Rynku. 10 czerwca 1902 r. zostało założone Towarzystwo Śpiewacze „Lutnia”. Rok później otwarto pierwszy bank – Kolskie Towarzystwo Pożyczkowo-Oszczędnościowe. 2 listopada 1905 r. w Kole miała miejsce manifestacja patriotyczna. Kilka dni później w Szkole Handlowej rozpoczęto naukę większości przedmiotów w języku polskim. 5 stycznia 1910 r. uruchomiona została linia komunikacji samochodowej z Konina do Kalisza przez Koło. W 1914 r. wojska rosyjskie opuszczając miasto spaliły za sobą most na Warcie i ewakuowały całą administrację na wschód. W końcu października miasto ostatecznie zajęły wojska niemieckie. W 1915 r. w mieście zaczęła funkcjonować elektrownia. W pierwszej połowie listopada 1918 r. wojska niemieckie opuściły miasto.

[edytuj] Lata 1918-1939

W nocy z 10 na 11 listopada 1918 r. Polacy przejęli pełną władzę nad miastem i powiatem. Pierwszym starostą został Wacław Kurnatowski. Koło przyłączono do województwa łódzkiego. 15 czerwca 1919 r. odbyły się pierwsze w historii wybory do Rady Miejskiej, w której zasiadło 15 katolików i 9 żydów. Burmistrzem wybrano Władysława Klimaszewskiego. 1 września otwarto Szkołę Podstawową nr 3 jako placówkę jednoklasową mieszaną. 1 listopada 1921 r. otwarto linię kolejową z Kutna do Strzałkowa przez Koło. 1 września 1923 r. rozpoczęto naukę w nowo wybudowanym budynku Szkoły Podstawowej nr 3 przy ul. Toruńskiej. W 1924 r. obszar miasta Koła powiększył się o wsie Blizna i Nagórna, od wielu lat ściśle związane z miastem. Rok później oddano do użytku budynek dworca kolejowego, wzniesionego przez firmę budowlaną rodziny Janiaków. W 1926 r. mieszkańcy po raz drugi wybrali burmistrza. Został nim Władysław Krzycki – ojciec sławnej pisarki Stanisławy Fleszarowej-Muskat. Jesienią tego samego roku ponownie otwarto w Kole 2-letnią Szkołę Handlową. W 1928 r. miała miejsce renowacja kolskiego ratusza. W 1929 r. burmistrzem został Stefan Grabowski. W 1930 r. w mieście pojawiły się pierwsze taksówki. 26 sierpnia 1934 r. odsłonięto pomnik „Bojownikom o Wolność i Niepodległość”, położony nad zalewem rzeki Warty. W 1936 r. burmistrzem wybrano Michała Beksiaka. 1 kwietnia 1938 r. w wyniku reformy administracyjnej Koło wraz z powiatem przyłączono do województwa poznańskiego. 10 grudnia miało miejsce poświęcenie i otwarcie dwóch żelbetonowych mostów na Warcie i na zalewie rzeki. Dzień później odbyła się pierwsza ogólnopolska audycja radiowa z Koła. 29 sierpnia 1939 r. na kilka dni przed wybuchem II wojny światowej w klasztorze bernardynów odbyła się msza święta „w intencji pokoju lub zwycięstwa”.

[edytuj] II wojna światowa

2 września 1939 r. nad Kołem pojawiły się pierwsze niemieckie bombowce, które zbombardowały stację kolejową. Zginęło wówczas ponad 200 osób, głównie cywilów ewakuowanych pociągiem z Krotoszyna, Leszna i Jarocina w głąb kraju. 5 września miał miejsce drugi nalot lotnictwa niemieckiego. W walce w powietrzu hitlerowcy stracili dwa samoloty. 8 września I Dywizjon Armii Poznań przechodząc przez Koło zdetonował dwa nowe mosty na Warcie, udając się dalej w stronę rzeki Bzury. 18 września miasto zajął Wehrmacht. Dzień później zaczęła urzędować w Kole administracja niemiecka. 20 września hitlerowcy podpalili żydowską synagogę, znajdującą się na Nowym Rynku. Właściciel Fabryki Fajansów Czesław Freudenreich został wraz z córką aresztowany i rozstrzelany w Koninie. 26 października miasto i powiat kolski włączono w skład tzw. ziem wschodnich, wcielonych do Rzeszy. Po przejęciu władzy przez Niemców, rozpoczęto gruntowną przebudowę miasta. Wybudowano kilkadziesiąt bloków mieszkalnych dla hitlerowskich żołnierzy przy ul. Garncarskiej. W Kole planowano utworzyć wielki ośrodek przemysłowy i górniczy. Odtąd Koło nazywało się „Wathbrücken”, a powiat – „Kreis Wathbrücken”. W październiku rozpoczęły się pierwsze wysiedlenia Polaków z Koła na Lubelszczyznę i do Małopolski. W kwietniu 1940 r. kolskim bernardynom zabroniono opuszczać klasztor i zezwolono odprawiać tylko jedną mszę świętą w niedzielę. Jesienią 1941 r. miał miejsce pierwszy wywóz kolskich Żydów do obozu zagłady Kulmhof w pobliskim Chełmnie nad Nerem. W kościele farnym Niemcy urządzili magazyn odzieży żydowskiej. Pod koniec wojny miasto liczyło 13 000 mieszkańców, z czego 8000 to Polacy, a 5000 to Niemcy. W nocy z 19 na 20 stycznia 1945 r. miały miejsce zbrojne walki między Armią Czerwoną a niemieckim Wehrmachtem o Koło. Miasta nie udało się zdobyć z marszu. Najcięższe boje stoczyli żołnierze ppłk. Tierechina w rejonie cegielni na Nagórnej, gdzie zginęli Władimir Lewakow i Mykoła Nosula, którzy własnym ciałem zakryli niemiecki karabiny maszynowe, umożliwiając Armii Czerwonej zdobycie miasta. Po wojnie włączono ich w poczet Bohaterów ZSRR. Pierwsi żołnierze wkroczyli do miasta o godzinie 16:30. W bojach o Koło zginęło łącznie 132 żołnierzy radzieckich.

[edytuj] Lata 1945-1989

24 stycznia 1945 r. decyzją wojennego komendanta powiatu kolskiego pierwszym powojennym starostą został Jan Oliskiewicz. Miasto Koło pozostało w województwie poznańskim. 29 stycznia w kościele klasztornym odbyła się uroczysta msza święta w podziękowaniu za wyzwolenie spod okupacji niemieckiej. Podczas działań wojennych wojska hitlerowskie doszczętnie ograbiły wnętrza kolskich kościołów, a następnie podczas ucieczki podpalili je. Na szczęście z pomocą mieszkańców obie świątynie uratowano. 1 lutego starosta kolski mianował pierwszym powojennym burmistrzem Teodora Ostrowskiego. 2 lutego wznowiono naukę w Szkole Podstawowej nr 1 w gmachu mieszczącym się przy ul. Nowowiejskiej (dzisiejsza Wojciechowskiego). 4 lutego zawiązał się w Kole Miejski Komitet Polskiej Partii Robotniczej. 26 lutego z gmachu Szkoły Podstawowej nr 3 wyprowadził się radziecki szpital wojskowy. Tydzień później wznowiono zajęcia lekcyjne. 10 marca powołano do życia gimnazjum i liceum „Oświata”. 15 marca odbyły się formalne wybory burmistrza miasta, którym został Piotr Wojciechowski. W marcu 1947 r. Koło nawiedziła wielka powódź; woda zalała m.in. ogrody ojców bernardynów. 17 września otwarto nową placówkę szkolnictwa średniego – Liceum i Gimnazjum Handlowe (dzisiejszy Zespół Szkół Ekonomiczno-Administracyjnych). W 1948 r. powstała Publiczna Średnia Szkoła Zawodowa. 17 września 1949 r. po śmierci Piotra Wojciechowskiego Miejska Rada Narodowa w Kole, nowym burmistrzem wybrała Wiktora Graczyka. 5 grudnia 1953 r. odbyły się pierwsze powszechne wybory do Miejskiej Rady Narodowej, w której w znacznej większości zasiedli członkowie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W 1956 r. miało miejsce połączenie się dwóch kolskich klubów sportowych – założonej w 1946 r. milicyjnej Gwardii i powstałej w 1920 r. Olimpii – nowy klub nazwano KS Start-Olimpia. 25 maja 1957 r. odbyło się założycielskie zebranie Spółdzielni Mieszkaniowej w Kole. W tym samym roku rozpoczęto realizację planu sześcioletniego, dzięki któremu nadano nowy charakter – z ubogiego miasta rzemieślniczego, stało się lokalnym ośrodkiem przemysłowym. W latach 1960 i 1963-65 sekcja piłkarska Olimpii występowała na boiskach III ligi wielkopolskiej. W 1961 r. rozpoczęto budowę pierwszego osiedla bloków wielorodzinnych przy ul. Broniewskiego. 1 stycznia 1962 r. swoją działalność rozpoczęła Fabryka Materiałów i Wyrobów Ściernych „Korund”, która w latach swojej świetności zatrudniała 3000 pracowników. We wrześniu władze miejskie zorganizowały huczne obchody 600-lecia nadania praw miejskich. Jesienią rozpoczęto elektryfikację linii kolejowej z Poznania do Warszawy, przez Koło. 1 stycznia 1971 r. otwarto Państwową Szkołę Muzyczną. W styczniu 1975 r. kino „Młoda Gwardia” przeniesiono z Nowego Rynku do nowo wybudowanego gmachu przy ul. Słowackiego. 1 kwietnia weszła w życie ustawa o nowym podziale administracyjnym. Miasto Koło zostało włączone do województwa konińskiego. W lutym 1977 r. oddano do użytku bloki przy ul. Sienkiewicza. 1 września 1979 r. otwarto Liceum Sztuk Plastycznych. 11 czerwca 1980 r. oddano do użytku pierwsze bloki mieszkalne przy ul. Kolejowej. 16 lipca 1981 r. bp włocławski Jan Zaręba erygował nową parafię pod wezwaniem Matki Boskiej Częstochowskiej. Poświęcono także kościół kształtem przypominający barkę, znajdujący się miejscu istnienia dawnej murowanej kaplicy. W 1985 r. rozpoczęto remont kapitalny ratusza. Planowano przebudować wnętrza pod kątem przystosowania obiektu do potrzeb Muzeum Technik Ceramicznych. Jednak nad ranem 25 maja 1987 r. miała miejsce katastrofa budowlana kolskiego ratusza. Całkowicie zawaliła się gotycka wieża, niszcząc całą północną część budynku.

[edytuj] Od 1990 roku

Rok 1990 przyniósł pierwsze wybory powszechne do rady miejskiej. 20 maja wybrano 28 nowych radnych. Na pierwszej sesji wybrano burmistrza, którym została Czesława Gutkowska. Ten rok był rekordowym pod względem powstających nowych zakładów pracy, założono wówczas Zakład Wyrobów Sanitarnych „Andre Abrasive Articles”, Wood-Mizer oraz fabryka fajansu Janpol. W styczniu 1991 r. z połączenia Towarzystwa Śpiewaczo-Muzycznego „Lutnia” z chórem kościelnym parafii Podwyższenia Krzyża Świętego powstało Towarzystwo Śpiewaczo-Muzyczne Lutnia im. Stanisława Moniuszki. 12 czerwca 1991 r. ukazał się pierwszy numer „Gazety Kolskiej”, której wydawcą był Urząd Miejski. Po 1990 r. rozpoczęła się transformacja ustrojowa w Polsce, co spowodowało znaczny spadek jakości życia mieszkańców miasta. Większe firmy założone w latach 60. i 70. stanęły na skraju bankructwa i rozpoczęły zwalnianie swoich pracowników. Bezrobocie wówczas wynosiło 17%. Pracę straciło ponad tysiąc złotych. W styczniu 1993 r. fińska firma Sanitec zakupiła 80% udziałów zakładu kolskiej ceramiki sanitarnej. Już wówczas ogólna produkcja zakładu wynosiła 320 000 sztuk, plasując zakład na drugim miejscu w kraju pod względem produkcji wyrobów ceramiki sanitarnej. 19 czerwca 1994 r. wybrano radę miejską II kadencji. W jej skład weszło 28 radnych. Nowym burmistrzem wybrano Józefa Dużyńskiego. 11 grudnia tego samego roku bp Bronisław Dembowski dokonał poświęcenia odnowionej polichromii i rzeźb w kościele klasztornym ojców bernardynów. Na przełomie maja i czerwca 1997 obywały się uroczyste obchody jubileuszu 635-lecia miasta Koła. W 1998 r. wybrano 28 radnych III kadencji. Kilka dni później rada wybrała na burmistrza Jerzego Przybylskiego. 1 stycznia 1999 r. weszła w życie ustawa o nowym podziale administracyjnym kraju. Koło zostało włączone w skład nowego powiatu kolskiego, wchodzącego w skład województwa wielkopolskiego. 16 czerwca rada miejska wraz z władzami kościelnymi oficjalnie ogłosili błogosławionego Bogumiła patronem miasta i Ziemi Kolskiej. 27 października 2002 r. odbyły się pierwsze bezpośrednie wybory na burmistrza oraz IV kadencji rady miejskiej. Burmistrzem w drugiej turze został Jan Stępiński. W 21-osobowej radzie większość mają lewicowe komitety Sojuszu Lewicy Demokratycznej (11 radnych) i Praworządność Wiedza Kompetencje (3 radnych). Na początku roku 2004 po całkowitej likwidacji Zrembu i wchłonięciu kolskich zakładów mięsnych w skład grupy Sokołów, bezrobocie w mieście osiągnęło najwyższy w historii poziom - 26,5%. We wrześniu tegoż roku parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Kole obchodziła 700. rocznicę ustanowienia. 1 listopada 2005 bp włocławski Wiesław Mering erygował na osiedlu Płaszczyzna nową parafię katolicką, pod wezwaniem Świętego Bogumiła. W nocy 26 stycznia 2006 r. w kolskiej stacji meteorologicznej zmierzono najniższą temperaturę od ponad czterdziestu lat (-28,5°C ). 25 lipca w obecności władz samorządowych powiatu uroczyście otwarto w Daniszewie, węzeł drogowy Koło, który jest zjazdem z autostrady A2 do miasta. Dzień później premier Jarosław Kaczyński oficjalnie otworzył nowo wybudowany odcinek autostrady z Konina do Strykowa. 12 i 26 listopada 2006 r. mieszkańcy Koła w bezpośrednich wyborach wybrali burmistrza i radę miejską V kadencji. Na czele miejskiego magistratu stanął wybrany w drugiej turze Mieczysław Drożdżewski, a w 21-osobowej radzie większość uzyskała prawicowa koalicja komitetów Prawa i Sprawiedliwości (9 radnych) i Platformy Obywatelskiej (5 radnych). W 2007 r. miały miejsce dwa ważne wydarzenia religijne. Biskup włocławski Wiesław Mering 25 lutego konsekrował nowy kamienny ołtarz w kolskiej farze, a 26 sierpnia - w 25. rocznicę ustanowienia parafii, poświęcił kościół MB Częstochowskiej. 19 października 2007 r. otwarto pierwszą w mieście halę sportowo-widowiskową. Od 2007 r. młodzież z Koła uczestniczy w międzynarodowych wymianach pomiędzy szkołami. Uczniowie Liceum Ogólnokształcącego goszczą w niemieckim Reinbek, a z Gimnazjum nr 1 w ukraińskiej Pietropawłowskiej Borszczagiwce. 10 czerwca 2008 r. bp Wiesław Mering poświęcił kamień węgielny pod budowę kościoła Świętego Bogumiła na osiedlu Płaszczyzna.

Przypisy

[edytuj] Bibliografia

• Michał Rawita Witanowski. Wielkopolskie miasto Koło. Piotrków 1912
• Józef Burszta. 600 lat miasta Koła. Poznań 1963
• Paweł Łączkowski, Mieczysław Pochwicki. Koło. Rozwój miasta 1948-1978. Poznań-Koło 1978
• Józef Stanisław Mujta. Miasto Koło w 625-lecie nadania praw miejskich. Koło 1987
• Józef Stanisław Mujta. 635 lat miasta Koła. Koło 1997
• Józef Stanisław Mujta. Parafia rzymsko-katolicka pw. Podwyższenia Świętego Krzyża w Kole. Warszawa 2003
• Liczne informatory wydawane przez Urząd Miasta, Starostwo Powiatowe w Kole i Towarzystwo Przyjaciół Miasta Koła