Języki tureckie

Z Wikipedii

Języki tureckie albo turkijskie - najliczniejsza podrodzina języków ałtajskich, obejmująca około 140 mln mówiących. Zamieszkują oni obszar Azji Mniejszej (Turcja), Zakaukazia (Azerbejdżan), Azji Środkowej (Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Turkmenistan, Uzbekistan, Rosja i Chiny) i Syberii (Jakucja), a także Europy Wschodniej (Karaimi, Tatarzy, Baszkirzy, Czuwasze). Dzielą się na następujące grupy: bułgarską (dziś tylko język czuwaski), oguzyjską, kipczacką, karłucką czyli krachanidzką, północnosyberyjską (tylko język jakucki i dołgański) i południowosyberyjską.

Dawniej jedyną nazwą na tę rodzinę językową używaną w polskiej turkologii był termin "języki tureckie". Dziś coraz częściej stosuje sę jednak termin "języki turkijskie" - czynnie wprowadzony do turkologii przez Henryka Jankowskiego (Poznań) - co pozwala łatwo rozróżniać pomiędzy dwoma poziomami taksonomicznymi, np. w sformułowaniu "wyraz turkijski" (tak jak "wyraz słowiański") i "wyraz turecki" [=w języku Turcji] (tak jak: "wyraz polski").

Najstarsze inskrypcje, pochodzące z początków VIII wieku, odnaleziono w Mongolii, gdzie powstał pierwszy organizm państwowy ludów tureckich, tzw. Pierwszy, a potem też Drugi Kaganat (Staro)Turecki. Są to głównie inskrypcje nagrobne zapisane tzw. alfabetem runicznym (niemającym związku z runami skandynawskimi - nazwa oddaje jedynie ich podobny wygląd, co się tłumaczy tym, że zarówno w Skandynawii, jak i w Kaganacie Starotureckim pismem tym pisano na kamieniu, którego twardość wymuszała użycie linii prostych i kanciastych i równoczesne unikanie kształtów krągłych i łukowatych). Język staroturkijski poświadczony w napisach runicznych (znad rzek: Orchon [stąd: pismo orchońskie] i górny Jenisej) jest już jednak w pełni ukształtowanym, artystycznym językiem literackim (pełnił on finkcję ponaddialektalnego literackiego koine), toteż wysoce pradwopodobny jest domysł, że istniały też jakieś znacznie wcześniejsze zabytki w tym języku, które jednak - być może jako zapisane na mniej trwałym niż kamień materiale - nie zachowały się do naszych czasów. Turkijski alfabet runiczny został odcyfrowany przez uczonego duńskiego, Vilhelma Thomsena w końcu XIX w. - sukces ten można uznać za jeszcze większy niż odczytanie hieroglifów egipskich, jako że w czasach Thomsena nie wiedziano nawet, w jakim języku są teksty spisane tym pismem; nie wiedziano też, czy jest to pismo alfabetyczne, sylabowe czy hieroglificzne, ani w jakim kierunku należy je czytać (np. z prawa na lewo, z góry w dół itd.).

Klasyfikacja języków tureckich:

języki ałtajskie (ok. 152 mln)

języki tureckie (ok. 140 mln)

czuwaski (ok. 1,5 mln)(potomek bułgarsko-tureckiego †)

języki wschodniotureckie (= karachanidzkie)

sałarski

saryg-ujgurski

nowoujgurski (ze staroujgurskim †)

języki północnosyberyjskie

jakucki (ok. 300 tys.)

dołgański (ok. 5 tys.)

języki południowosyberyjskie

tuwiński

tofa

szorski

chakaski

ojrocki (= ałtajski właściwy)

języki południowotureckie (= oguzyjskie)

turecki (ok. 80 mln)(z osmańsko-tureckim|osmański †)

turkmeński (ok. 6 mln)

azerbajdżański (= azerski) (ok. 21 mln)

gagauski (ok. 175 tys.)

języki kipczackie

uzbecki (ok. 15 mln)

kirgiski (ok. 2 mln)

kazachski (ok. 5,3 mln)

karakałpacki (ok. 350 tys.)

język nogajski

karaimski (ok. 12 tys.)

baszkirski

tatarski (ok. 6 mln)

krymskotatarski (ok. 300 tys.)

język chaładż (w Iranie) (stanowi prawdopodobnie sam w sobie odrębną gałąź)

[edytuj] Zobacz też

• języki świata