Kaplica Zygmuntowska na Wawelu

Z Wikipedii

lokalizacja na planie Katedry Wawelskiej

Kaplica Zygmuntowska zw. także Królewską, Rorantystów i Jagiellońską, p.w. Wniebowzięcia NP Marii oraz św. Barbary – jedna z 19 kaplic, otaczających Katedrę Wawelską. Niemiecki historyk sztuki A. Essenwein (XIX w.) nazwał ją perłą renesansu z tej strony Alp. Jest to przykład florenckiej architektury renesansowej poza Włochami.

Spis treści 1 Historia 2 Architektura 2.1 Dekoracja wnętrza 2.1.1 Nagrobki Zygmuntów 2.1.2 Ława królewska 2.1.3 Ołtarz 2.1.3.1 Ołtarz otwarty 2.1.3.1.1 Część środkowa 2.1.3.1.2 Prawe skrzydło (ołtarz otwarty) 2.1.3.1.3 Lewe skrzydło (ołtarz otwarty) 2.1.3.2 Ołtarz zamknięty 2.1.4 Krata 3 Bibliografia

[edytuj] Historia

Po śmierci królowej Barbary Zapolyi, pierwszej żony Zygmunta I Starego, wstrząśnięty król postanowił zbudować jej i swojej rodzinie mauzoleum. Do realizacji zamierzeń króla sprowadzono florenckiego artystę Bartolommeo Berrecciego, który w 1517 r. zaprezentował pierwsze plany kaplicy. Fundamenty założono w 1519 r. po zburzeniu XIV-wiecznej kaplicy Kazimierza Wielkiego. Właściwą budowę przeprowadzono w latach 1524 (kiedy powstały mury) do 1531. Miedzianą kopułę (wraz z krzyżem i dźwigającym go aniołkiem) zbudowano w 1526 r. Konsekracja odbyła się w 1533 r. Z Berreccim współpracowali inni włoscy artyści: Antoni z Fiesole, Mikołaj Castiglione, Filip z Fiesole, Bernardino Zanobi de Gianotis, Jan Soli, Jan Cini ze Sieny, Jan Maria Padovano. Mauzoleum (w którym do 1872 r. brzmiały chóry rorantystów) było później wielokrotnie konserwowane: 1776, 1891-1894 (Sławomir Odrzywolski), 1954-1963 (Rudolf Kozłowski przy współudziale rzeźbiarza Wiesława Łabędzkiego).

[edytuj] Architektura

Dolna część zbudowana jest na planie kwadratu. Na nim spoczywa ośmioboczny bęben, wspierający eliptyczną kopułę zwieńczoną latarnią. Dach kopuły pokrywają złocone płytki z miedzi, w kształcie łuski ryby. Podziały architektoniczne są zaznaczone pilastrami ustawionymi na wysokim cokole i wspierającymi wydatny gzyms. Projekt kaplicy jest samodzielnym dziełem Berrecciego, nie ma dokładnych odpowiedników we Włoszech. Najbliższej analogii dostarcza jeden z rysunków Leonarda da Vinci.

[edytuj] Dekoracja wnętrza

W środkowych niszach arkadowych ścian umieszczono: od wschodu ołtarz, naprzeciw nagrobek Zygmunta I Starego i Zygmunta II Augusta, przy ścianie południowej ławę tronową. W bocznych niszach arkadowych ścian umieszczono posagi świętych: Piotra, Pawła, Wacława, Floriana, Jana Chrzciciela i Zygmunta. Pond nimi widnieją medaliony z popiersiami czterech ewangelistów oraz Salomona i Dawida. Salomonowi nadano rysy twarzy Zygmunta I, Dawidowi – Seweryna Bonera, zarządcy dóbr królewskich sprawującego pieczę nad budową kaplicy. Ściany pokrywa obficie dekoracja ornamentalna złożona z arabesek, grotesek z motywami mitologicznymi oraz panopliów. We wnętrzu kopuły znajdują się kamienne kasetony rozetowe. W latarni widnieją litery napisu: BARTHOLOMEO FLORENTINO OPIFICE, uwieczniające imię twórcy kaplicy.

[edytuj] Nagrobki Zygmuntów

Pierwotnie w arkadowej wnęce znajdował się jedynie nagrobek Zygmunta I Starego, jeszcze za jego życia (zm. 1548). Po śmierci Zygmunta II Augusta sarkofag ten podniesiono, umieszczając pod nim rzeźbioną trumnę z posągiem ostatniego z Jagiellonów, fundacji siostry, Anny. Posąg Zygmunta Starego w pozycji budzącego się ze snu wykonał (a niewątpliwie zaprojektował) sam Berrecci. Posąg Zygmunta Augusta rzeźbił Santi Gucci, manierysta krakowski, przybyły z Florencji. Nagrobny pomnik stał się wzorem dla wielu nagrobków magnackich i szlacheckich w Polsce. Jego wpływy znaleźć można również w innych nagrobkach w katedrze.

[edytuj] Ława królewska

Ława z lat 1527-1529, z koroną podtrzymywaną przez dwa aniołki odlane w brązie przez Berrecciego. Pierwotne przedpiersie ławy zastąpiono marmurową płytą nagrobną królowej Anny Jagiellonki (zm. 1596) dłuta Santi Gucciego, jeszcze za jej życia, zapewne ok r. 1583.

[edytuj] Ołtarz

Ufundowany przez Zygmunta Starego otwierany ołtarz jest dziełem zbiorowym artystów norymberskich z lat 1531-1538, wykonanym według ogólnego projektu Hansa Dürera. Płaskorzeźby otwartego ołtarza, ze scenami z życia Marii, wykuł w srebrze Melchior Baier przy pomocy odlewów Pankracego Labenwolfa, wykonanych w oparciu o drewniane modele Piotra Flötnera. Skrzydła zamkniętego ołtarza, ze scenami Męki Pańskiej, malował Jerzy Pencz.

[edytuj] Ołtarz otwarty

[edytuj] Część środkowa

• Boże narodzenie,
• Hołd Trzech Króli,
• Oczyszczenie NMP,
• Zaśnięcie NMP (w zwieńczeniu).

[edytuj] Prawe skrzydło (ołtarz otwarty)

W zwięczeniu św. Wojciech.

• Zwiastowanie,
• Nawiedzenie,
• Ofiarowanie NMP w świątyni.

[edytuj] Lewe skrzydło (ołtarz otwarty)

W zwięczeniu św. Stanisław.

• Obrzezanie Chrystusa,
• Spotkanie Joachima z Anną,
• Święta Rodzina u Joachima i Anny.

[edytuj] Ołtarz zamknięty

• Wieczerza Pańska,
• Modlitwa w Ogrojcu,
• Chrystus przed Annaszem,
• Chrystus przed Kajfaszem,
• Chrystus przed Piłatem,
• Chrystus przed Herodem,
• Cierniem koronowanie,
• Upadek pod Krzyżem,
• Ukrzyżowanie,
• Zdjęcie z Krzyża,
• Złożenie do grobu,
• Chrystus w otchłani.

W zwieńczeniu Zmartwychwstanie i Wniebowstąpienie.

Ponadto do ołtarza przynależy dostawiana predella z Wjazdem Chrystusa do Jerozolimy (przechowywana w skarbcu katedralnym). Dziełem Flötnera i Baiera są dwa srebrne świeczniki na ołtarzu. Brązowe świeczniki odlano w warsztacie Hansa Vischera.

[edytuj] Krata

Brązowa krata w wejściu, z herbami Polski, Litwy i Sforzów, jest dziełem warsztatu Vischera zlat 1530-1532. W polu arkady uzupełnia ją żelazna krata z 1545 r.

[edytuj] Bibliografia

• Kazimierz Kuczman, Wzgórze Wawelskie: Przewodnik; [Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu, Ministerstwo Kultury i Sztuki, Zarząd Muzeów i Ochrony Zabytków], Kraków 1988, wyd. drugie.