Kazimierz Ajdukiewicz

Z Wikipedii

Kazimierz Ajdukiewicz
Urodzony	12 grudnia 1890 Tarnopol
Zmarł	12 kwietnia 1963 Warszawa
Galeria w Wikimedia Commons

Kazimierz Ajdukiewicz (ur. 12 grudnia 1890 w Tarnopolu, zm. 12 kwietnia 1963 w Warszawie), polski filozof i logik, reprezentant szkoły lwowsko-warszawskiej, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego, Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza i Uniwersytetu Warszawskiego, członek Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności.

[edytuj] Życie

Urodził się w rodzinie urzędniczej, wykształcenie średnie pobierał w Krakowie i Lwowie. W 1908 zdał z odznaczeniem egzamin dojrzałości. W tymże roku podjął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego pod kierunkiem Kazimierza Twardowskiego. Jego nauczycielem był także Jan Łukasiewicz. Poza filozofią studiował także fizykę i matematykę. W 1912 uzyskał stopień doktora filozofii na podstawie rozprawy O stosunku aprioryzmu przestrzeni u Kanta do kwestii genezy wyobrażenia przestrzeni, napisanej pod kierunkiem Kazimierza Twardowskiego. W 1913 zdał egzamin państwowy na nauczyciela matematyki w szkole średniej.

W latach 1913-1914 kontynuował studia w Getyndze u Edmunda Husserla, Davida Hilberta i L. Nelsona. Poglądy Hilberta na naturę matematyki wywarły wpływ na jego pracę habilitacyjną. W I wojnie światowej brał udział jako oficer armii austriackiej na froncie austriacko-włoskim. Odznaczony został odznaką waleczności.

W 1918 zdał egzamin nauczycielski dla kandydatów na nauczycieli szkół średnich, uzyskując kwalifikację do nauczania filozofii, matematyki i fizyki w szkołach średnich. W latach 1919-1920 służył w armii polskiej (opuścił ją w stopniu kapitana artylerii).

W 1921 habilitował się na Uniwersytecie Warszawskim na podstawie rozprawy Z metodologii nauk dedukcyjnych, napisanej pod kierunkiem Kazimierza Twardowskiego. W latach 1922-1925 prowadził jako docent prywatny wykłady na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie oraz uczył we lwowskich szkołach średnich. Nauczał też przedmiotów pedagogicznych w Seminarium Pedagogicznym we Lwowie. W 1923 uczestniczył w Pierwszym Zjeździe Filozofii Polskiej we Lwowie. W tymże roku wydał podręcznik Główne kierunki filozofii w wyjątkach z dzieł ich klasycznych przedstawicieli (Teoria poznania - logika - metafizyka). Pod koniec 1925 objął katedrę na Uniwersytecie Warszawskim i prowadził ją do 1928. Został wybrany do zarządu Warszawskiego Instytutu Filozoficznego, a po jego przekształceniu w 1926 w Warszawskie Towarzystwo Filozoficzne powierzono mu funkcję zastępcy przewodniczącego.

W początkach 1928 powrócił do Lwowa, gdzie został powołany na uniwersytecie na stanowisko profesora nadzwyczajnego i objął w nim ponownie obowiązki akademickie. W 1934 został profesorem zwyczajnym. W 1928 otrzymał Medal Dziesięciolecia Odzyskania Niepodległości.

W czasie II wojny światowej przebywał we Lwowie. W latach 1940-1941 wykładał na radzieckim Uniwersytecie im. Franki, a podczas okupacji niemieckiej pracował jako nauczyciel i urzędnik. Brał też wtedy udział w pracach tajnego szkolnictwa polskiego we Lwowie. W latach 1944-1945 był kierownikiem katedry fizyki we Lwowskim Państwowym Instytucie Medycznym.

W 1945 objął Katedrę Teorii i Metodologii Nauk w Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza. W latach 1948-1952 był rektorem tego uniwersytetu.

Następnie przeniósł się do Warszawy, gdzie w latach 1955-1961 był kierwonikiem Katedry Logiki II Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Warszawskiego. Zorganizował Zakład Logiki Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, którego był kierwonikiem w latach 1955-1953. Na emeryturę przeszedł w 1961; dwa lata później zmarł nagle na serce.

Był członkiem korespondentem PAU, a od 1952 członkiem rzeczywistym PAN. Założył w 1953 czasopismo "Studia Logica", którego był redaktorem naczelnym. Był także członkiem komitetu redakcyjnego kwartalnika "Logique et Analyse". W latach 1938-1939 był przewodniczącym Polskiego Towarzystwa Filozoficznego we Lwowie, po wojnie zaś przewodniczącym wpierw poznańskiego, następnie warszawskiego oddziału tego twowarzystwa. Był również członkiem Międzynarodowego Instytutu Filozofii i wiceprzewodniczącym Sekcji Logiki, Metodologii i Filozofii Nauki Międzynarodowej Unii Historii i Filozofii Nauk. Doktor h.c. Uniwersytetu w Clermont-Ferrand.

[edytuj] Myśl

Do głównych zainteresowań badawczych Ajdukiewicza należały należały semiotyka, epistemologia i ogólna metodologia nauk. Przez wszystkie okresy rozwoju jego myśli bliski był mu antyirracjonalizm i empiryzm, przy czym początkowo bliski był mu pozytywizm, od którego oddalał się od połowy lat 30.

Najbardziej znaym poglądem filozoficznym Ajdukiewicza jest sformułowan w latach 30. radykalny konwencjonalizm, nawiązujący do konwencjonalizmu Henriego Poincaré. Według konwencjonalizmu aksjomaty nauk dedukcyjnych i teorie nauk empirycznych mają charakter konwencji - przyjęcie takich konwencji ma na celu ułatwienie porozumienia się między uczonymi i ułatwienie opisu świata. O tym, jakie konwencje spośród możliwych należy wybrać, decyduje ich prostota i estetyka. Ajdukiewicz postawił jednak tezę mocniejszą: konwencjonalny charakter mają według niego nie tylko teorie naukowe, ale to same konwencje językowe decydują o uznaniu lub odrzuceniu zdań obserwacyjnych. Umowny charakter mają w języku nie tylko postulaty znaczeniowe takie jak z góry przyjęte definicje terminów, ale też reguły logiczne i dyrektywy empiryczne, czyli reguły uznawania zdań empirycznych. W konsekwencji nasz obraz świata zależny jest od doboru apartury pojęciowej i wraz z jej zmianą może sam ulegać przemianie. W późniejszych latach Ajdukiewicz, przede wszystkim pod wpływem Alfreda Tarskiego, odrzucił radykalny konswencjonalizm stając się zwolennikiem radykalnego empiryzmu.

Podstawą logiczną radykalnego konwencjonalizmu była w myśli Ajdukiewicza jego sformułowana w latach 30. dyrektywalna koncepcja znaczenia. Podstawę dla jego późniejszej skrajnie empirystycznej koncepcji wiedzy stanowiła natomiast jego nawiązująca do Milla semantyczna koncepcja znaczenia. Do ważnych aspektów myśli filozoficznej Ajdukiewicza należy jego polemika z różnymi postaciami idealizmu, opierająca się zwłaszcza na analizie tradycyjnej problematyki filozoficznej za pomocą metody parafraz, czyli formalizacji danego problemu filozoficznego przy użyciu terminów semantycznych.

Ajdukiewicz jest także jednym z najważniejszych logików polskich. Jest autorem pierwszych w Polsce (1920) nowoczesnych sformułowań definicji dowodu, wynikania i twierdzenia, przygotowujących grunt dla twierdzenia o dedukcji Alfreda Tarskiego z 1921. Wszechstronnie opracował zagadnienia definicji, w tym zwłaszcza definicji nominalnej jako środka przekładu, i klasyfikacji rozumowań wraz z koncepcją racjonalności rozumowań. Nowatorski charakter ma jego logika pytań. Ajdukiewicz opracował także nowy, przejrzysty system analizy kategorii semantycznych oraz kryterium poprawności syntaktycznej wyrażeń złożonych. W zakresie logiki formalnej opracował reguły odrzucania niepoprawnych trybów tradycyjnej logiki arystotelesowskiej.

[edytuj] Wybrane prace

• 1921 Z metodologii nauk dedukcyjnych
• 1923 Główne kierunki filozofii
• 1928 Główne zasady metodologii nauk i logiki formalnej
• 1931 O znaczeniu wyrażeń
• 1934 Logiczne podstawy nauczania", "Obraz świata i aparatura pojęciowa
• 1938 Propedeutyka filozofii
• 1948 Epistemologia i semantyka
• 1949 Zagadnienia i kierunki filozofii
• 1952 Zarys logiki
• 1964 Zagadnienia empiryzmu a koncepcja znaczenia
• 1965 Logika pragmatyczna
• 1960-1965 Język i poznanie. Wybór pism

[edytuj] Literatura przedmiotu

• Anna Jedynak, Ajdukiewicz, seria Myśli i Ludzie, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 2003
• Ryszard Wójcicki, Ajdukiewicz. Teoria znaczenia, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999 ISBN 83-7255-033-6

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Monika Szabłowska, Filozof języka i poznania, Forum Akademickie 6/2003