Beskidy
Z Wikipedii
Beskidy (cz. Beskydy) – pasmo górskie w Karpatach Zewnętrznych rozciągające się od rzeki Beczwy na zachodzie (Czechy) po rzekę Czeremosz (Ukraina) na wschodzie. Szerokość pasma Beskidów wynosi ok. 50-70 km, a ich długość ok. 600 km.
Gustaw Morcinek powiedział o Beskidach:
- ... Ktoś powiedział, że Tatry to gotyk, Beskidy zaś – barok. Ów barok widzimy nie tylko w kształcie Beskidów, lecz spotkać go można na całej tej ziemi. Skądkolwiek na nią spojrzeć, płynie w miękkich – falistych – łagodnych liniach, i płynie, zdawałoby się na skraj świata..."
Spis treści |
[edytuj] Granice
Granice Beskidów są określone:
- od północy sąsiadują z Pogórzem Karpackim,
- na południu z Pieninami.
[edytuj] Geologia i hydrografia
[edytuj] Geologia
Beskidy są najmłodszymi górami w Polsce, uległy fałdowaniom w końcowej fazie alpejskich ruchów górotwórczych (orogeneza alpejska), około 20 mln lat temu, a później zostały jeszcze raz wypiętrzone pod koniec trzeciorzędu.
Głównym składnikiem budulcowym Beskidów, są skały osadowe (piaskowce magurskie) oraz flisz karpacki – czyli kompleks skał składających się z piaskowców, łupków, zlepieńców, iłów i margli, które tworzyły się w praoceanie (Tetyda), pokrywającym teren dzisiejszych Karpat. W niektórych miejscach, piaskowce pokryte są wapiennym płaszczem (np. Chełm, Jasieniowa, Tuł). Czasami, z pomiędzy piaskowców wystają skały wulkaniczne (np. Wdżar na granicy Pienin z Gorcami czy Jarmuta i Bryjarka na granicy Pienin z Beskidem Sądeckim).
Osady denne zostały poddane działaniom ogromnych sił ściskających i skutkiem tego zostały wypiętrzone i powstały z nich trzy płaszczowiny: podśląska, śląska i magurska, stanowiące podstawę przyszłego łańcucha górskiego.
- płaszczowina podśląska tworzy obszar graniczący na północy z Beskidem Małym, a także część Kotliny Żywieckiej,
- płaszczowina śląska kształtuje Beskid Mały oraz Pogórze Wielickie, przylegające bezpośrednio do Beskidu Makowskiego.
- płaszczowina magurska kształtuje Beskid Makowski oraz Beskid Żywiecki łącznie z Pasmem Babiogórskim.
[edytuj] Klimat
W Beskidach panuje klimat umiarkowany górski o wzrastających (ku wschodowi) cechach kontynentalnych. Charakterystyczne jest zmniejszanie się rocznej amplitudy temperatur wraz z wysokością.
Wykształciły się tu piętra klimatyczne – szczególnie dobrze widocznie na Babiej Górze – od umiarkowanie ciepłego do umiarkowanie zimnego w szczytowych partiach gór.
Piętra klimatyczne wiążą się z układem piętrowym roślinności. Do wysokości 900 m n.p.m. stoki porastają lasy mieszane, od 900 do 1150 m n.p.m. występują lasy regla dolnego, składające się głównie ze świerka, z niewielką domieszką jodły i buka. Powyżej (od 1150 do 1360 m n.p.m.) znajduje się piętro regla górnego, tworzone przez świerk. W najwyższych partiach występuje kosodrzewina i łąki wysokogórskie (hale).
Tutejszy klimat charakteryzuje się dużą zmiennością pogody, znaczną ilością opadów oraz silnymi i częstymi wiatrami (patrz: halny). Opady w Beskidach przekraczają czasem 1200 mm rocznie powodując powodzie).
Śnieg pojawia się w górach już około listopada i utrzymuje się do kwietnia. Najdłużej pokrywa lodowa utrzymuje się na najwyższych szczytach Beskidu Żywieckiego (Babia Góra, Pilsko). Najobfitsze opady śniegu przypadają na przełom lutego i marca.
[edytuj] Fauna i flora
Nazwa Beskid oznacza halę górską, polanę. Typowymi przykładami hal w Beskidach są Hala Redykalna, Hala Radziechowska, Hala Krawcula, Hala Pawlusia, Hala Miziowa (gdzie mieści się schronisko na Pilsku) i wiele innych. Hale położone są zazwyczaj w górnej części stoków wzniesień i niezmiernie rzadko obejmują swoim zasięgiem sam szczyt góry. Z hal rozciąga się zwykle piękny widok, zwłaszcza z posiadających wystawę południową – możemy wówczas podziwiać Tatry, Wielką Fatrę i Małą Fatrę.
Krajobraz Beskidów obejmuje kopulaste szczyty, z których najwyższe posiadają wyraźnie piętrowy charakter roślinności, obejmujący regiel górny i środkowy, porośnięte buczyną, dębem, świerkiem, sosną i jodłą, oraz kosówką w najwyższych partiach. Najwyższe szczyty w szczytowych kopułach często są nagie i skaliste (Babia Góra, Pilsko) lub mają liczne wychodnie skalne (wiele szczytów w Beskidzie Małym, okolice Pilska).
[edytuj] Roślinność
Dobrze wykształcone są piętra klimatyczne, od umiarkowanie ciepłego po umiarkowanie zimne w szczytowych partiach Babiej Góry i Pilska. Z piętrowością klimatyczną wiąże się piętrowy układ roślinności:
- regiel dolny
- regiel górny
- karpacki bór świerkowy ze świerkiem (Picea abies)
- piętro subalpejskie (kosodrzewiny) – na Babiej Górze i Pilsku od około 1390 do 1650 m n.p.m.
- kosodrzewina
- porzeczka skalna
- jarząb zwyczajny (Sorbus aucuparia)
- skarlały świerk
- piętro alpejskie (halne) na Babiej Górze od ok. 1650 m n.p.m.
- sit skucina (Juncus trifidus) i kostrzewa niska (Festuca supina)
- kostrzewa karpacką i mietlica alpejska
[edytuj] Świat zwierząt
W Beskidach występują m.in. gatunki zwierząt:
- jeleń, dzik
- lis, kuna i borsuk, niedźwiedź, wilk, ryś, żbik
- ptaki:
- płazy i gady:
- ponadto: 3000 gatunków bezkręgowców, z których najliczniejsze są chrząszcze i błonkówki, motyle, muchówki, niesporczaki i mięczaki
[edytuj] Ochrona przyrody
W Beskidach utworzono jedenaście parków narodowych:
- Babiogórski Park Narodowy (Polska)
- Gorczański Park Narodowy (Polska)
- Magurski Park Narodowy (Polska)
- Bieszczadzki Park Narodowy (Polska)
- Park Narodowy Połoniny (Słowacja)
- Użański Przyrodniczy Park Narodowy (Ukraina)
- Park Narodowy Skolskie Beskidy (Ukraina)
- Park Narodowy Synewir (Ukraina)
- Karpacki Park Narodowy (Ukraina)
- Park Narodowy Huculszczyzna (Ukraina)
- Wyżnicki Park Narodowy (Ukraina)
[edytuj] Podział Beskidów
- Beskidy Zachodnie:
- Beskid Śląsko-Morawski
- Beskid Śląski – najwyższy szczyt Skrzyczne (1257 m n.p.m.),
- Beskid Mały – najwyższe szczyty: Czupel (933 m) w zachodniej części; Madahora (929 m n.p.m.) i Leskowiec (922 m n.p.m.) w Beskidzie Andrychowskim
- Kotlina Żywiecka
- Beskid Żywiecki – najwyższy szczyt Babia Góra (1725 m n.p.m.),
- Beskid Makowski – najwyższy szczyt Lubomir (904 m n.p.m.)
- Beskid Wyspowy – najwyższy szczyt Mogielica (1170 m n.p.m.)
- Kotlina Rabczańska
- Gorce – najwyższy szczyt Turbacz (1310 m n.p.m)
- Beskid Sądecki – najwyższy szczyt Radziejowa (1262 m n.p.m.)
- Czasem zaliczane są do nich także:
- Góry Czerchowskie
- Góry Kisuckie
- Magura Orawska
- Beskidy Środkowe – na obszarze Polski zajmują powierzchnię ok. 2100 km²:
- Beskid Niski – najwyższy szczyt Lackowa (997 m n.p.m.)
- Pogórze Ondawskie na Słowacji
- Beskidy Wschodnie: Beskidy Lesiste – rozciągają się na obszarze Ukrainy, Polski, Słowacji i Rumunii.
- Góry Sanocko-Turczańskie
- Bieszczady Zachodnie – najwyższy szczyt Tarnica (1346 m n.p.m)
- Bieszczady Wschodnie – najwyższy szczyt Pikuj (1405 m n.p.m)
- Beskidy Brzeżne
- Gorgany – najwyższy szczyt Sywula (1836 m n.p.m.)
- Beskidy Pokucko-Bukowińskie
- Beskidy Wschodnie: Beskidy Połonińskie
- Połonina Równa
- Połonina Borżawa
- Połonina Czerwona
- Świdowiec – najwyższy szczyt (Bliźnica 1880 m n.p.m.)
- Czarnohora – najwyższy szczyt (Howerla 2061 m n.p.m.)
- Połoniny Hryniawskie
