Cmentarz Powązkowski
Z Wikipedii
Cmentarz Powązkowski, zwany też Starymi Powązkami – najbardziej znany i zabytkowy cmentarz Warszawy.
Spis treści |
[edytuj] Położenie
Cmentarz znajduje się w dzielnicy Wola pomiędzy ulicami: Spokojną, Okopową, Powązkowską, Smętną, Wawrzyszewską, Ostroroga i Tatarską, a graniczy z kilkoma innymi warszawskimi cmentarzami. Zajmuje 43 ha, swoją wielkością jest bliski państwu Watykan - 44 ha. Jest on istną skarbnicą rzeźby i małej architektury.
[edytuj] Historia
W 1790 powstał cmentarz na działce darowanej przez starostę klonowskiego Melchiora Korwina Szymanowskiego i planowany na o wiele mniejszą skalę, początkowo zajmował powierzchnię zaledwie 2,6 ha.
Poświęcono go 20 maja 1792, a w 1793 ukończono tam budowę kościoła pw. św. Karola Boromeusza, ufundowanego przez króla Stanisława Augusta i ks. prymasa Michała Poniatowskiego, a zaprojektowanego przez Dominika Merliniego.
Cmentarz powiekszano 19 razy - ostatni raz w 1971. Cmentarz i kościół ucierpiały w czasie II wojny światowej - część nagrobków do dnia dzisiejszego leży w gruzach (przy ul. Okopowej). Tutaj też w czasie okupacji działała Armia Krajowa - były tu składy broni, odbywały się wykłady wojskowe, tędy tez szły transporty żywności do warszawskiego getta.
Wśród 2,5 miliona osób pochowanych na tym cmentarzu jest bardzo wielu znanych i zasłużonych Polaków i Polek, ale także żołnierze powstań narodowych od insurekcji kościuszkowskiej do powstania warszawskiego, działacze niepodległościowi, wybitni pisarze, poeci, uczeni, artyści, myśliciele, lekarze, prawnicy, biskupi, księża, zakonnicy i zakonnice - a niewielka ich część w Alei Zasłużonych. W mauzoleum spoczywają prochy zabitych w obozach koncentracyjnych.
[edytuj] Uwagi
- Cmentarz Powązkowski często bywa mylony z Cmentarzem Komunalnym - Powązki, na którym również spoczywa bardzo wielu zasłużonych obywateli.
- Cmentarz jest najstarszą zachowaną nekropolią Warszawy.
- Obiekt znajduje się pod opieką Kurii Metropolitarnej Warszawskiej, która reprezentuje zarząd cmentarza.
- Rolę opiekuna społecznego nad cmentarzem spełnia Społeczny Komitet Opieki nad Zabytkami Starych Powązek.
- Cały teren cmentarza jest objęty ścisłą ochroną konserwatorską podlegającą Konserwatorowi Zabytków m.st. Warszawy.
[edytuj] Znane i zasłużone osoby pochowane na Cmentarzu Powązkowskim
- Jan Chrzciciel Albertrandi (1731-1808) - sufragan warszawski, historyk
- Jerzy Andrzejewski (1909-1983) - pisarz, publicysta
- Franciszek Armiński (1789-1848) - astronom, dyrektor Obserwatorium w Warszawie
- Tadeusz Baird (1928-1981) - kompozytor
- Wiktoryna Bakałowiczowa (1835-1874) - aktorka sceny warszawskiej
- Aleksander Bardini (1913-1995) - polski aktor i reżyser teatralny i filmowy, pedagog.
- Elżbieta Barszczewska (1913-1987) - aktorka
- Antoni Blikle (1845-1912) - przemysłowiec
- Miron Białoszewski (1922-1983) - pisarz
- Hanka Bielicka (1915-2006) - polska aktorka i artystka kabaretowa
- Antoni Blank (1785-1844) - polski malarz
- Jan Bloch (1836-1902) - finansista, ekonomista, pacyfista, filantrop, zwany "królem kolei"
- Ignacy Blumer (1773-1830) - generał wojsk polskich
- Eugenia Bocquel (1799-1850) - hrabina, francuska pisarka, tłumaczka
- Edward Romuald Bogusławski (1848-1917) - historyk słowiańszczyzny, publicysta
- Stanisław Bogusławski (1804-1870) - komediopisarz
- Wojciech Bogusławski (1757-1829) - aktor, dyrektor teatru, dramatopisarz, "ojciec sceny polskiej"
- Karol Bohdanowicz (1864-1947) - geograf
- Franciszek Bohomolec (1720-1784) - komediopisarz
- Stefan Bryła (1886-1943) - inżynier budownictwa, specjalista spawalnictwa
- Jan Bułhak (1876-1943) - fotografik
- Stanisław Cat-Mackiewicz (1896-1966) - publicysta
- Bronisław Chlebowski (1846-1918) - polski historyk literatury, profesor UW
- Zygmunt Choromański (1892-1968) - sufragan warszawski
- Jan Cybis (1897-1972) - malarz, pedagog
- Franciszek Czarnomski (1783-1855), generał Powstania Listopadowego
- Mieczysława Ćwiklińska (1879-1972), aktorka
- Maria Dąbrowska (1889-1965) - pisarka
- Leon Dembowski (1789-1878) - polski polityk konserwatywny, pamiętnikarz, ojciec Edwarda
- Ludwik Adam Dmuszewski (1777-1847) - aktor, reżyser, dyrektor Teatru Narodowego
- Ignacy Dobrzyński (1807-1867) - kompozytor
- Tadeusz Dołęga-Mostowicz (1898-1939) - pisarz
- Witold Doroszewski (1899-1976) - językoznawca
- Piotr Drzewiecki (1865-1943) - prezydent Warszawy
- Adolf Dygasiński (1839-1902) - pisarz i pedagog
- Stanisław Dygat (1914-1978) - pisarz
- Józef Elsner (1769-1854) - kompozytor
- Edmund Fetting (1927-2001) - aktor, piosenkarz (Deszcze niespokojne)
- Tadeusz Fijewski (1911-1978) - aktor (Kapelusz pana Anatola)
- Franciszek Ksawery Fuchs (1798-1885), przemysłowiec (Czekoladki Fuchsa)
- Stanisław Gall (1865-1942) - sufragan warszawski
- Wojciech Gerson (1831-1901) - malarz
- Aleksander Gieysztor (1916-1999) - mediewista
- Cyprian Godebski (1765-1809) - poeta, prozaik, żołnierz
- Pola Gojawiczyńska (1896-1963) - pisarka
- Juliusz Wiktor Gomulicki (1909-2006) - eseista, edytor, varsavianista
- Wiktor Gomulicki (1848-1919) - pisarz, varsavianista
- Władysław Grabski (1874-1938) - polityk, ekonomista, historyk, autor reformy walutowej
- Aleksander Graybner (1786-1847) - zasłużony prezydent m. Warszawy
- Ewa Grodecka (1904-1973) - jedna z założycielek polskiego harcerstwa, harcmistrzyni
- Rafał Hadziewicz (1803-1886) - malarz, profesor Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie
- Władysław Hańcza (1905–1977) - aktor
- Konstanty Hegel (1799-1876) - rzeźbiarz, profesor Szkoły Sztuk Pięknych, autor wielu rzeźb na cmentarzu powązkowskim
- Zbigniew Herbert (1924-1998) - pisarz
- Marek Hłasko (1934-1968) - pisarz
- Zygmunt Hübner (1930-1989) - reżyser, aktor, publicysta, pedagog
- Kazimiera Iłłakowiczówna (1892-1983) - poetka,prozaiczka,tłumaczka
- Ireneusz Iredyński (1939-1985) - prozaik, dramaturg, scenarzysta
- Władysław Jabłoński (1872-1952) - prezydent Warszawy
- Tadeusz Janczar (1926-1997) - aktor
- Stefan Jaracz (1883-1945) - aktor
- Paweł Jasienica (1909-1970) - historyk, pisarz
- Mieczysław Jastrun (1903-1983) - poeta
- Kalina Jędrusik (1931-1991) - aktorka
- Mieczysław Jastrun (1903-1983) - poeta
- Maria Kalergis II voto Muchanow z Nesselrodów (1822-1874) - pianistka, mecenas sztuki
- Gustwa Kamieński (1848-1930) - inżynier, powieściopisarz i dramaturg
- Mieczysław Karłowicz (1876-1909) - kompozytor
- Jakub Karpiński (1940-2003) - socjolog, historyk, publicysta
- Zbigniew Karpiński (1906-1983) - architekt
- Ludwik Kaufman (1801-1855) - polski rzeźbiarz klasycystyczny
- Józef Kenig (1821-1900) - dziennikarz, krytyk teatralny, nazywany "potentatem opinii"
- Jan Kiepura (1902-1966) - śpiewak światowej sławy
- Stanisław Kierbedź (1810 - 1899) - inżynier, budowniczy mostów
- Krzysztof Kieślowski (1941-1996) - reżyser filmowy
- Andrzej Kijowski (1928-1985) - pisarz, eseista
- Jan Kiliński (1760-1819) - jeden z przywódców insurekcji warszawskiej
- Jan August Kisielewski (1876-1918) - brat Zygmunta, dramatopisarz, krytyk teatralny, współtwórca Zielonego Balonika
- Stefan Kisielewski (1911-1991) - prozaik, publicysta, kompozytor, działacz polityczny
- Wacław Kisielewski (1943–1986) - syn Stefana, pianista, współtwórca duetu Marek i Wacek
- Zygmunt Kisielewski (1882–1942) - ojciec Stefana, pisarz
- Hugo Kołłątaj (1750-1812) - uczony, polityk, filozof, przedstawiciel Oświecenia
- Krzysztof Komeda (1931-1969) - kompozytor jazzowy
- Tadeusz Komorowski pseud. "Bór" (1895-1966) - komendant AK
- Stanisław Konarski (1700-1773) - pijar, pisarz, pedagog, publicysta, założyciel Collegium Nobilium
- Adam Amilkar Kosiński (1814-1893) - powieściopisarz, heraldyk
- Józef Kosiński (1753-1821) - malarz
- Franciszek Kostrzewski (1826-1911) - malarz, ilustrator, rysownik, karukaturzysta
- Maria Kownacka (1894-1982) - pisarka
- Leopold Julian Kronenberg (1849-1937) - baron, finansista, przemysłowiec, ziemianin, syn Leopolda Kronenberga
- Jerzy Krzysztoń (1931-1982) - pisarz
- Franciszek Maria Lanci (1799-1875) - architekt, przedstawiciel neorenesansu
- Józefa Ledóchowska (1781-1849) - aktorka polskiej sceny XIX wieku
- Fryderyk Albert Lessel (1767-1822 - architekt warszawski
- Józef Grzegorz Lessel (1802-1844) - architekt warszawski, syn Fryderyka Alberta
- Bolesław Leśmian (1878-1937) - poeta
- Stanisław Lilpop (1817-1866) - przemysłowiec, konstruktor
- Jan Józef Lipski (1926-1991) - krytyk, historyk literatury, działacz polityczny
- Stanisław Lubomirski (1704-1793) - magnat, wojewoda kijowski
- Witold Lutosławski (1913-1994) - kompozytor
- Tomasz Łubieński (1784-1870) - hrabia, generał, wiceprezydent Warszawy, dyr. budowy kolei Warszawsko-Wiedeńskiej
- Stefan Łuskina (1725-1793) - jezuita, dziennikarz, matematyk
- Jadwiga Łuszczewska "Deotyma" (1834 - 1908) - poetka i powieściopisarka romantyczna
- Zdzisław Maklakiewicz (1927-1977) - aktor
- Antoni Malczewski (1793-1826) - poeta, autor pierwszej polskiej powieści poetyckiej "Maria"
- Franciszek Malczewski (1754-1819) - pierwszy prymas Królestwa Polskiego
- Paweł Maliński (1790-1853) - rzeźbiarz klasycystyczny, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, autor wielu rzeźb na cmentarzu powązkowskim
- Karol Małcużyński (1922-1984) - poseł, dziennikarz, publicysta
- Witold Małcużyński (1914-1977) - pianista
- Henryk Marconi (1792-1863) - architekt (jeden z najwybitniejszych w 2 i 3 ćwierci XIX wieku w Polsce)
- Stanisław Mazur (1905-1981) - matematyk
- Stefan Mazurkiewicz (1888-1945) - matematyk
- Dominik Merlini (1730-1797) - architekt, projektant Łazienek
- Artur Międzyrzecki (1922-1996) - poeta, prozaik, prezes Polskiego PEN-Clubu
- Gwidon Miklaszewski (1912-1999) - karykaturzysta, satyryk
- Andrzej Miłosz (1917-2002) - reżyser filmów dokumentalnych, tłumacz, publicysta. Brat Czesława Miłosza
- Władysław Miziołek (1914-2000) - biskup katolicki
- Franciszek Młokosiewicz (1769-1845) - generał Powstania Listopadowego
- Stanisław Młodożeniec (1895-1959) - poeta, współtwórca futuryzmu
- Stanisław Moniuszko (1819-1872) - kompozytor
- Fryderyk Karol Nesselrode (1786-1868) - generał rosyjski, ojciec Marii Kalergis, brat Karola Nesselrode
- Czesław Niemen (1939-2004) - muzyk
- Stanisław Noakowski (1867-1928) - architekt
- Jan Nowak-Jeziorański (1914-2005) - polityk, publicysta, pisarz, dyrektor Radia Wolna Europa
- Stanisław Nowodworski (1873-1931) - prawnik, prezydent Warszawy
- Marceli Nowotko (1893-1942) - działacz komunistyczny
- Antoni Edward Odyniec (1804-1885) - poeta, tłumacz, wydawca, pamiętnikarz, przyjaciel Adama Mickiewicza
- Michał Kazimierz Ogiński (1730-1800) - magnat, hetman wielki litewski, wojewoda litewski
- Michał Kleofas Ogiński (1765-1833) - kompozytor, polityk
- Leopold Okulicki pseud. "Niedźwiadek" (1898-1946) - ostatni komendant AK
- Kazimierz Opaliński (1890-1979) - aktor
- Artur Oppman pseud. "Or-Ot" (1867-1931) - poeta Młodej Polski
- Hanka Ordonówna (1902-1950) - piosenkarka, tancerka, aktorka
- Mieczysław Orłowicz (1881-1959) - geograf, krajoznawca
- Agnieszka Osiecka (1936-1997) - poetka, autorka tekstów piosenek
- Ludwik Osiński (1775-1838) - literat, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, dyrektor Teatru Narodowego
- Stefan Ossowiecki (1877-1944) - inżynier zajmujący się zjawiskami paranormalnymi
- Salomea Palińska-Kenigowa (1831/1835-1873) - aktorka scen wileńskiej i warszawskiej
- Józef Pankiewicz (1866-1940) - malarz
- Eugeniusz Pankiewicz (1857-1898) - kompozytor, pianista
- Jan Parandowski (1895-1978) - pisarz, tłumacz
- Bronisław Pawlik (1926-2002) - aktor
- Marek Perepeczko (1942-2005) - aktor
- Bolesław Piasecki (1915-1979) - działacz polityczny, twórca "Stowarzyszenia PAX"
- Witold Plapis (1905-1968) - architekt
- Władysław Podkowiński (1866-1895) - malarz
- Michał Jerzy Poniatowski (1736-1794) - prymas Polski, brat ostatniego króla
- Janina Porazińska (1888-1971) - autorka książek dla dzieci
- Piotr Potworowski (1898-1962) - malarz
- Eugeniusz Priwiezieńcew (1946-2005) - aktor teatralny, filmowy, reżyser i dramaturg
- Andrzej Pronaszko pseud. "Majster" (1888-1961) - scenograf, malarz, dyrektor teatru
- Bolesław Prus (1847-1912) - pisarz
- Grzegorz Przemyk (1964-1983) - syn poetki Barbary Sadowskiej zamordowany przez MO
- Zenon Przesmycki (1861-1944) - publicysta, pisarz
- Kazimierz Przerwa-Tetmajer (1865-1940) - pisarz (ciało ekshumowano i pochowano w Zakopenem)
- Kazimierz Pużak (1883-1950) - działacz PPS
- Marian Rapacki (1884-1944) - działacz polityczny i gospodarczy, teoretyk spółdzielczości
- Marian Rejewski (1905-1980) - matematyk, kryptolog (Enigma)
- Władysław Reymont (1867-1925) - pisarz
- Antoni Rogalewicz (1822-1886) - nauczyciel rządowy, popularyzator nowoczesnej wiedzy rolniczej
- Michalina Rogalewiczówna (1828-1846) - działaczka niepodległościowa
- Wacław Rolicz-Lieder (1866-1912)- poeta
- Filip Romanowski (1794-1852) - malarz, nauczyciel
- Stefan Rowecki pseud. "Grot" (1895-1944) - komendant AK
- Stefan Zbigniew Różycki - geolog
- Edward Rydz-Śmigły (1886 - 1941) - marszałek Polski
- Franciszek Ryx (1732-1799) - kamerdyner króla Stanisława Augusta, starosta piaseczyński
- Antoni Rzempołuski (1754 - 1852) - prezes Trybunału Cywilnego w Kaliszu, sędzia Sądu Najwyższej Instancji
- Andrzej Siciński ((1924 - 2006) - profesor, socjolog
- Wacław Sierpiński (1882-1969) - matematyk
- Władysław Siła-Nowicki (1913–1994) - adwokat, działacz polityczny, obrońca w procesach politycznych
- Fryderyk Skarbek (1792-1866) - hrabia, ekonomista, polityk, powieściopisarz, historyk, ojciec chrzestny Fryderyka Chopina
- Władysław Skoczylas (1883-1934) - grafik, malarz, rzeźbiarz
- Henryk Siemiradzki (1843-1902) - malarz (ciało ekshumowano i pochowano w Krakowie, szczątki rodziców pozostały na Powązkach)
- Ludwik Slaski (1898-1976) - ziemianin, działacz społeczny i gospodarczy, w latach 1948-1956 więzień polityczny skazany w procesie tzw. bezetów (byłych ziemian)
- Zygmunt Słomiński (1879-1943) - prezydent Warszawy
- Irena Solska (1878–1958) - aktorka, reżyser
- Stanisław Sosabowski (1892-1967) - gen. bryg. WP
- Leopold Staff (1878-1957) - poeta
- Helena Stankiewicz (1904-1996) - "Pani na Berżenikach", działaczka społeczna, autorka wspomnień i wierszy
- Jarema Stępowski (1925–2001) - aktor, piosenkarz
- Jan Strzelecki (1919-1988) - socjolog, opozycjonista
- Bogdan Suchodolski (1903-1992) - pedagog, filozof, historyk kultury
- Władysław Szcześniak (1858-1926) - sufragan warszawski
- Jakub Tatarkiewicz (1798-1854) - jeden z największych polskich rzeźbiarzy, autor wielu nagrobków na Cmentarzu Powązkowskim
- Władysław Tatarkiewicz (1886-1980) - filozof, historyk filozofii, prawnuk Jakuba
- Zofia Trzcińska-Kamińska (1890-1977) - rzeźbiarka, malarka
- Ignacy Turkułł (1798-1856) - hrabia, sekretarz stanu Królestwa Polskiego
- Władysław Umiński (1865-1954) - pisarz
- Jerzy Waldorff (1910-1999) - pisarz, publicysta, krytyk muzyczny, twórca Społecznego Komitetu Opieki nad Starymi Powązkami
- Michał Walicki (1904-1966) - historyk sztuki
- Melchior Wańkowicz (1892-1974) - pisarz
- Zofia Wasilkowska (1910-1996) - prawnik, polityk
- Jan Wasilkowski (1898-1977) - prawnik, polityk
- Jerzy Wasowski (1913–1984) - kompozytor, współtwórca Kabaretu Starszych Panów
- Pius Weloński (1849-1931) - rzeźbiarz
- Stanisław Węgrzycki (1765-1845) - prawnik, dwukrotny prezydent m. Warszawy
- Stefan Wiechecki "Wiech" (1896-1979) - publicysta, dziennikarz
- Henryk Wieniawski (1835-1880) - kompozytor
- Alfred Wierusz-Kowalski (1849-1915) - malarz
- Kazimierz Wierzyński (1894-1969) - poeta
- Stanisław Wigura (1901-1932) - konstruktor lotniczy i lotnik
- Maria Wisnowska (1858-1890) - polska aktorka
- Witold Wojtkiewicz (1879-1909) - malarz
- Andrzej Woyciechowski (1946-1995) - założyciel Radia ZET
- Stanisław Wojciechowski (1869-1953) - II. Prezydent RP
- Jan Zachwatowicz (1900-1983) - architekt, historyk architektury, twórca inicjatywy odbudowy Starówki
- Jan Wójcicki (1764-1840) - lekarz Stanisława Augusta, ojciec Kazimierza Władysława
- Kazimierz Władysław Wójcicki (1807-1879) - literat, autor pierwszej monografii o Cmentarzu Powązkowskim
- Jerzy Zagórski (1907-1984) - poeta i Maryna Zagórska (1906-1996) - tłumaczka literatury pięknej
- Józef Zajączek (1752-1826) - książę, generał, namiestnik Królestwa Polskiego (na Powązkach umieszczono jego wnętrzności bez serca, ciało spoczęło w Opatówku)
- Mariusz Zaruski (1867-1941) - generał, założyciel TOPR, wychowawca polskiej młodzieży
- Andrzej Zawada (1928-2000) - alpinista
- Jan Zumbach (1915-1986) - as myśliwski lotnictwa polskiego okresu II wojny światowej
- Stanisław Kostka Zwoliński (1804-1877) - ksiądz, prałat kapituły warszawskiej, administrator archidiecezji warszawskiej w l. 1865 - 1877
- Jan Żabiński (1897-1974) - zoolog, popularyzator zoologii
- Narcyza Żmichowska pseud. "Gabryella" (1819-1876) - powieściopisarka i poetka, prekursorka feminizmu
- Franciszek Żmurko (1858-1910) - malarz
- Alojzy Żółkowski (ojciec) (1772-1822) - aktor
- Alojzy Żółkowski (syn) (1811-1889) - aktor
- Stefan Żółkiewski (1911-1991) - historyk, krytyk literacki
- Edward Żółtowski (1775-1842) - generał dywizji, dziadek Deotymy
- Eugeniusz Żytomirski (1911-1975) - poeta
- Franciszek Żwirko (1895-1932) - pilot wojskowy i sportowy
- Wojciech Żywny (1756-1842) - pierwszy nauczyciel Fryderyka Chopina
Na cmentarzu spoczywa też wielu najbliższych krewnych : Fryderyka Chopina, Henryka Sienkiewicza, Cypriana Kamila Norwida, Marii Skłodowskiej-Curie, Matyldy Krzesińskiej, Ignacego Mościckiego, Henryka Siemiradzkiego
[edytuj] Bibliografia
- J.Waldorff, H.Szwankowska, D.Jendryczko, B.Olszewska, Z.Czyńska Cmentarz Powązkowski w Warszawie
- Stanisław Szenic Cmentarz Powązkowski (3 tomy - 1790-1850, 1851-1890, 1891-1918)
