Jazda

Z Wikipedii

Jazda, kawaleria (z wł. cavalleria), konnica – historycznie: wojsko walczące lub poruszające się na koniach.

Spis treści 1 Kawaleria polska 1.1 Kawaleria narodowa 1.2 Kawaleria Księstwa Warszawskiego 1.3 Kawaleria w Wojsku Polskim 1920-1939 1.3.1 Organizacja kawalerii 1.3.1.1 W latach 1921-1926 1.3.1.2 W latach 1926-1935 1.3.1.3 W latach 1936-1938 1.3.1.4 W roku 1939 2 Jazda w innych krajach 2.1 Jazda francuska 2.2 Jazda grecka 2.3 Jazda kozacka 2.4 Jazda litewska 2.5 Jazda rzymska 2.6 Jazda tatarska 2.7 Jazda wołoska 3 Rodzaje 3.1 Arkebuzeria 3.2 Dragoni 3.3 Ekwici 3.4 Hippeis 3.5 Huzarzy 3.6 Kirasjerzy 3.7 Krakusi 3.8 Lansjerzy 3.9 Lisowczycy 3.10 Pancerni 3.11 Petyhorcy 3.12 Rajtaria 3.13 Szaserzy (strzelcy konni) 3.14 Szwoleżerowie 3.15 Ułani 4 Pojazdy 4.1 Jaszcz 4.2 Przodek 4.3 Rydwan 4.4 Taczanka 4.5 Wóz taborowy 5 Zobacz też 6 Linki zewnętrzne

[edytuj] Kawaleria polska

[edytuj] Kawaleria narodowa

W 1775, uchwałą Sejmu rozwiązano husarię jako formację bojową, a istniejące oddziały husarii i pancernych, pozbawione uzbrojenia ochronnego, zostały przekształcone w kawalerię narodową. Formacja ta zniknęła wraz z ostatnim rozbiorem I Rzeczypospolitej, lecz jej tradycja w formie umundurowania i organizacji przetrwała do czasów późniejszych.

[edytuj] Kawaleria Księstwa Warszawskiego

Generalnym Inspektorem Jazdy był gen. Aleksander Rożniecki. Pułk strzelców konnych (szaserów), wspólnie z pułkiem ułanów tworzył brygadę jazdy wspierającą jedną dywizję piechoty (legię).

Pułki jazdy

• 1 Pułk Strzelców Konnych Księstwa Warszawskiego – stacjonował w Piasecznie
• 2 Pułk Ułanów Księstwa Warszawskiego
• 3 Pułk Ułanów Księstwa Warszawskiego
• 4 Pułk Strzelców Konnych Księstwa Warszawskiego – stacjonował nad granicą śląską
• 5 Pułk Strzelców Konnych Księstwa Warszawskiego – stacjonował nad Niemnem
• 6 Pułk Ułanów Księstwa Warszawskiego
• 8 Pułk Ułanów Księstwa Warszawskiego
• 9 Pułk Ułanów Księstwa Warszawskiego
• 10 Pułk Huzarów Księstwa Warszawskiego
• 12 Pułk Ułanów Księstwa Warszawskiego – w 1813 włączony do 8. Pułku Ułanów
• 13 Pułk Huzarów Księstwa Warszawskiego
• 14 Pułk Kirasjerów
• 15 Pułk Ułanów Księstwa Warszawskiego
• 16 Pułk Jazdy Księstwa Warszawskiego
• 17 Pułk Ułanów Litewskich Księstwa Warszawskiego – sformowany w 1812
• 18 Pułk Ułanów Litewskich Księstwa Warszawskiego – sformowany w 1812
• 19 Pułk Ułanów Litewskich Księstwa Warszawskiego – sformowany w 1812
• 20 Pułk Ułanów Litewskich Księstwa Warszawskiego – sformowany w 1812
• 21 Pułk Strzelców Litewskich Księstwa Warszawskiego – stworzony na Litwie we wrześniu 1812 (wobec braku funduszy rozformowany po kilku miesiącach, a stan osobowy zasilił 20 pułk ułanów)
• pułk krakusów – utworzony z trzech pułków straży przedniej w 1813 roku

[edytuj] Kawaleria w Wojsku Polskim 1920-1939

W końcu 1920 r. w Wojsku Polskim było 27 pułków ułanów i 3 pułki szwoleżerów. Oddziały te należały do 10 samodzielnych brygad kawalerii. Po reorganizacji, w 1924 r. kawaleria w trybie pokojowym liczyła 40 pułków (w tym 27 pułków ułanów, 3 pułki szwoleżerów i 10 pułków strzelców konnych). W 1924 r. powołano Korpus Ochrony Pogranicza, w skład którego wchodziły szwadrony kawalerii.

[edytuj] Organizacja kawalerii

[edytuj] W latach 1921-1926

• cztery dywizje kawalerii (po trzy brygady dwupułkowe)
• pięć samodzielnych brygad kawalerii (po trzy pułki w każdej)
• jedna brygada kawalerii - w organizacji (jeden pułk).

W kwietniu 1924 r. na wniosek Generalnego Inspektora Jazdy gen. Tadeusza Rozwadowskiego dokonano reorganizacji polskiej jazdy jednocześnie wprowadzono termin kawaleria. Utworzono cztery dywizje kawalerii złożone z trzech dwupułkowych brygad. pozostałe pułki weszły w skład samodzielnych brygad kawalerii, czterech trzypułkowych i jednej czteropułkowej. Nowa organizacja kawalerii miała na celu utworzenie wojsk szybkich o znaczemiu operacyjnym. Sprawdzianem dla zreformowanej kawalerii były wielkie manewry na Wołyniu w sierpniu 1925 r. Zostały zorganizowane przez Generalnego Inspektora Kawalerii we współpracy z szefem sztabu gen. Stanisławem Hallerem. Kawaleria polska uzyskała wówczas wysokie oceny od zaproszonych gości zagranicznych, wśród których byli m.in. Francuz gen. Henry Gouraud, Anglik gen. Ironside oraz Czech gen. Jan Syrový.

[edytuj] W latach 1926-1935

W 1926 r. kawaleria była zorganizowana w dwanaście brygad dwupułkowych (w czterech dywizjach kawalerii), pięć brygad trzypułkowych i jedną brygadę jednopułkową. W latach 1929–1930 zlikwidowano kolejno dowództwa 1 DK, 3 DK oraz 4 DK. Organizacja kawalerii przedstawiała się następująco:

• Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu
• 2 Dywizja Kawalerii (trzy brygady dwupułkowe) w składzie:
  • 1 Brygada Kawalerii
  • 12 Brygada Kawalerii
  • 13 Brygada Kawalerii
• dwanaście samodzielnych brygad kawalerii (dwie brygady czteropułkowe, sześć brygad trzypułkowych i cztery brygady dwupułkowe):
  • 2 Samodzielna Brygada Kawalerii
  • 3 Samodzielna Brygada Kawalerii
  • 5 Samodzielna Brygada Kawalerii
  • 6 Samodzielna Brygada Kawalerii
  • 10 Samodzielna Brygada Kawalerii
  • 17 Samodzielna Brygada Kawalerii
  • Brygada Kawalerii "Białystok"
  • Brygada Kawalerii "Suwałki"
  • Brygada Kawalerii "Baranowicze"
  • Brygada Kawalerii "Poznań"
  • Brygada Kawalerii "Bydgoszcz"
  • Brygada Kawalerii "Równe"

[edytuj] W latach 1936-1938

1 stycznia 1937 rozwiązano trzy brygady dwupułkowe (12., 13. i 17. BK), a pułki wcielono do innych brygad (1. BK zwiększono o 2 pułki i usamodzielniono). Na skutek tych zmian dowództwo 2. Dywizji Kawalerii zostało w praktyce pozbawione podległych mu jednostek, lecz istniało jeszcze do 1939. 10. BK (dwupułkowa) została zmotoryzowana.

W wyniku kolejnej reorganizacji przeprowadzonej 1 kwietnia 1937 r. pozostało 11 brygad (5 czteropułkowych i 6 trzypułkowych), które otrzymały jednolite nazwy od rejonów kraju, w których stacjonowały:

• 1. BK – Mazowiecka Brygada Kawalerii
• 2. BK – Kresowa Brygada Kawalerii
• 3. SBK – Wileńska Brygada Kawalerii
• BK "Suwałki" – Suwalska Brygada Kawalerii
• 5. SBK – Krakowska Brygada Kawalerii
• 6. SBK – Podolska Brygada Kawalerii
• BK "Poznań" – Wielkopolska Brygada Kawalerii
• BK "Bydgoszcz" – Pomorska Brygada Kawalerii
• BK "Baranowicze" – Nowogródzka Brygada Kawalerii
• BK "Równe" – Wołyńska Brygada Kawalerii
• BK "Białystok" - Podlaska Brygada Kawalerii

W 1938 r. zmotoryzowany został również 1 Pułk Strzelców Konnych i razem z 24. Pułkiem Ułanów, 10. Pułkiem Strzelców Konnych i 10 Dywizjonem Artylerii Konnej podporządkowany Dowództwu Broni Pancernych. Z jednostek tych utworzono:

• 10 Brygada Kawalerii
• Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa

[edytuj] W roku 1939

31 sierpnia 1939 kawaleria sformowana była w 11 brygad (pięć brygad czteropułkowych i sześć brygad trzypułkowych).

W toku działań wojennych utworzone zostały:

• Zbiorcza Brygada Kawalerii
• Brygada Rezerwowa Kawalerii "Wołkowysk"
• Dywizja Kawalerii "Zaza"

[edytuj] Jazda w innych krajach

[edytuj] Jazda francuska

Szaserzy to typ najpierw: piechoty, potem również lekkiej kawalerii, istniejący w armii francuskiej od czasów wojny o sukcesję austriacką.

W 1788 roku utworzono 12 pułków jazdy uzbrojonej w karabinki, przeznaczonej do działań rozpoznawczych i osłonowych. Nosiły one nazwy prowincji, w których teoretycznie miały być formowane i uzupełniane.

Najbardziej znane oddziały to chasseurs de Vincennes (1838) i chasseurs d'Orléans (1842).

[edytuj] Jazda grecka

• hippeis

[edytuj] Jazda kozacka

Jazda kozacka dawna lekka jazda wyposażona w łuki, szable i rohatyny zaczęła przekształcać się w jazdę średniozbrojną wyposażoną w pancerz, przyłbice i szturmaki. Jako broń zaczepną stosowali rohatyny (rodzaj kopii) i szable, czasem siekierki.

[edytuj] Jazda litewska

• petyhorcy

[edytuj] Jazda rzymska

• ekwici

[edytuj] Jazda tatarska

• petyhorcy

[edytuj] Jazda wołoska

[edytuj] Rodzaje

[edytuj] Arkebuzeria

Jeźdźcy uzbrojony w broń palną – arkebuz. Formacje arkebuzerów występowały w wojskach XVI i XVII-wiecznych. Arkebuzerami są także nazywani muszkieterzy uzbrojeni w arkebuzy.

Arkebuzeria była rodzajem lekkiej konnicy. Arkebuzerzy początkowo nosili kirysy, które jednak niedługo były w użyciu. Nakryciem ich głowy stał się otwarty hełm szturmowy. Uzbrojeni byli w arkebuz, dwa pistolety i szablę lub rapier. Strzelali z konia, co wymagało od nich olbrzymiej zręczności.

[edytuj] Dragoni

Żołnierze formacji wojskowej zwanej dragonią, "wynalezionej" przez Henryka IV, króla Francji w końcu XVI w., którzy walczyli pieszo (rodzaj piechoty), a poruszali się wierzchem (konno). Dragoni używali broni palnej i białej. Od XVIII w. regimenty dragonii coraz częściej walczyły również konno.

W Rzeczypospolitej Obojga Narodów, w XVII w., były to jednostki walczące podobnie jak pierwowzór, a uzbrojone w muszkiety, arkebuzy, półhaki, pistolety oraz szable, pałasze bądź rapiery. Najczęściej stosowanym zestawem uzbrojenia był muszkiet lontowy, dwa pistolety kołowe i szabla lub pałasz. Organizowano je w samodzielne chorągwie(niekiedy nazywane kompaniami), skwadrony (nie należy mylić ze szwadronami) lub regimenty.

[edytuj] Ekwici

Ekwici stanowili swego rodzaju stan rycerski (łac. ordo equester) i brali udział w corocznej, odbywającej się 15 lipca paradzie jeźdźców.

W III wieku p.n.e. ta militarna funkcja ekwitów uległa zatarciu, ale pozostali oni jako wpływowa i zamożna grupa właścicieli ziemskich i przedsiębiorców. Stanowili trzon biurokracji rzymskiej. Grupa ta stała w hierarchii społecznej poniżej arystokratów, z którymi jednak ostro rywalizowała o wpływy.

Ateńskim odpowiednikiem ekwitów byli hippeis.

[edytuj] Hippeis

[edytuj] Huzarzy

węgierska ciężkozbrojna jazda powstała w XV wieku. Umundurowana w charakterystyczne krótkie haftowane (węg. szamerunek) obszyte barankiem kurtki (węg. dolman) i obcisłe haftowane (cyfrowane) spodnie. Na dolman zarzucana była pelerynka z węgierska zwana mentyk. Nakryciem głowy było wysokie czako lub bermyca. Formacja ta została przejęta przez inne armie europejskie i występowała do XIX wieku.

Ze względu na malowniczość ubioru, oraz na fali zainteresowania folklorem węgierskim postać huzara w XIX wieku występowała w szeregu utworów scenicznych, np. w operetce Wiktoria i jej huzar Paula Abrahama i komedii Damy i huzary Aleksandra Fredry

[edytuj] Kirasjerzy

Rodzaj ciężkiej jazdy w zbrojach z metalowych płyt (kirysach). Jazda tego typu powstała w drugiej połowie XVI w. z przekształcenia w nią z ciężkozbrojnej jazdy kopijniczej.

Jednostka ta oznacza nowe stadium rozwoju europejskiej ciężkiej jazdy. Pancerz używany przez tych jeźdźców był znacznie lżejszy, zapewniając większą szybkość i zwinność. Znaczną uwagę poświęcano technikom jeździeckim. Kirasjerzy potrafili zadawać potężne, śmiercionośne uderzenia zarówno nieprzyjacielskiej konnicy, jak i piechocie.

Wyposażenie kirasjera obejmowało stalowy kirys o wysokości około 47 cm, szerokości 44 cm (na wysokości piersi) i wadze 8-9 kg. Kirys ten chronił pierś i plecy jeźdźca przed ciosami broni białej i kulami muszkietowymi (wystrzelonymi z odległości nie mniejszej niż 50 kroków). Kula pistoletowa mogła go przebić tylko jeśli została wystrzelona z bardzo krótkiej odległości (2-3 kroki).

[edytuj] Krakusi

[edytuj] Lansjerzy

[edytuj] Lisowczycy

Oddział lekkiej jazdy polskiej sformowany w 1615 roku, pierwotnie jako konfederacja żołnierska pod wodzą pułkownika Aleksandra Józefa Lisowskiego. Dwutysięczny oddział lisowczyków brał udział w wojnach moskiewskich.

Lisowczycy specjalizowali się w zagonach na terytorium wroga, walczyli bez taborów, zaopatrując się w terenie, na którym operowali. Cieszyli się wielką sławą w Europie jako niezrównana jazda. Wyróżniali się umiejętnościami i dzielnością, ale także okrucieństwem i zamiłowaniem do rabunku, który niejako został zapisany w zasadach działania tej formacji.

Celem utworzenia oddziałów było odciążenie skarbu Rzeczypospolitej od obowiązku wypłacania im żołdu. Dlatego Lisowczyków werbowano, zapewniając im swobodę zagarniania łupów wojennych, które były ich jedynym wynagrodzeniem za służbę.

[edytuj] Pancerni

Pancerni to określenie rodzaju oddziałów zbrojnych, które to określenie z czasem ewoluowało i ogólnie związane jest z opancerzonymi i mobilnymi formacjami wojsk.

Pancerni w okresie średniowiecza to średniozbrojna jazda, wymieniana w składzie sił w czasach pierwszych Piastów. Pancerni występują już w składzie drużyny książęcej Mieszka I (bitwa pod Cedynią). W odróżnieniu od pospolitego ruszenia było to wojsko zawodowe, lepiej wyposażone i wyszkolone. Z czasem nazwa pancerni zaniknęła wraz z powstaniem rycerstwa jako klasy społecznej w społeczeństwie feudalnym.

Formacje pancernych (odzianych w kolczugi i uzbrojonych w miecze i włócznie wojowników - jeszcze nie rycerzy) stanowiły podstawę formacji zaczepno-obronnej państwa pierwszych Piastów.

Jazda ta rekrutowała się przeważnie spośród średniozamożnej szlachty Rusi, Mazowsza i Podlasia. Jej odpowiednikiem w Wielkim Księstwie Litewskim byli (przynajmniej od lat 70. XVII w., wcześniej bowiem nazwa ta oznaczała najczęściej inny typ jazdy) petyhorcy.

Wykorzystywani byli głównie na kresach, w walce z Tatarami i Kozakami, ale podczas Potopu także przeciwko regularnym oddziałom jazdy i piechoty szwedzkiej.

Po reformach w 1776 roku zarówno husaria, jak i pancerni zostali przekształceni w oddziały kawalerii narodowej.

Nazwa potoczna pancerni, a właściwie pancerniacy, powróciła wraz z powstaniem nowej broni - wojsk pancernych. Wraz z zanikaniem na polu walki kawalerii, jej tradycje przejęli współcześni pancerniacy w czołgach, transporterach opancerzonych i innych.

[edytuj] Petyhorcy

Średniozbrojna jazda litewska używana w XVI - XVIII wieku, odpowiednicy kozaków (później pancernych) w Koronie. Formacja wspierająca husarię, często używana do oskrzydlania, przełamanego przez husarię frontu przeciwnika.

Do wyposażenia ochronnego petyhorca należały: kolczuga, misiurka i karwasze, niekiedy kałkan. Uzbrojenie zaczepne stanowiły: 3-4 metrowa rohatyna, szabla, dwa pistolety i rusznica. Często także łuk refleksyjny typu wschodniego. W XVII wieku petyhorcy otrzymali kirysy ochronne.

Petyhorcami nazywano pierwotnie jazdę typowo lekką, pochodzenia kaukaskiego. Tworzyli ją początkowo prawdopodobnie górale kaukascy osiadli na Litwie (tzw. Piatigorcy), później także Tatarzy litewscy i miejscowa szlachta. Nie używali oni uzbrojenia ochronnego poza misiurką i karwaszami. Dysponowali natomiast kopią, według jednych źródeł identyczną z husarską, według innych - nieco lżejszą.

[edytuj] Rajtaria

polskie określenie jazdy używającej w walce przede wszystkim pistoletów.

Rajtaria powstała wraz z arkebuzerami w połowie XVI w., w związku z rozwojem broni palnej i związaną z tym utratą znaczenia ciężkiej jazdy (która została zachowana w postaci nielicznych oddziałów kirasjerów). Oddziały kawaleryjskie stały się jednostkami pomocniczymi w stosunku do piechoty i artylerii. Znacznie zmniejszyła się liczebność jazdy w armiach.

Rajtarzy uzbrojeni byli w 2 pistolety typu puffer oraz rapier. Niekiedy uzbrojenia dopełniała broń długa, najczęściej w postaci bandoletu, choć niekiedy zdarzały się karabiny. Ubrani zwykle byli w rajtrok (kolet, skórzany kaftan), spodnie i długie buty sięgające za kolana. Nosili kapelusze z szerokim rondem. W niektórych państwach (np. Rosja, Austria) rajtarzy używali zbroi i hełmów, w innych (np. Szwecja) walczyli bez uzbrojenia ochronnego. Typowa zbroja rajtarska chroniła cały korpus, przy czym ochrona w żadnym miejscu nie była dostateczna, a sama zbroja dość ciężka, znacznie cięższa np. od husarskiej.

Rajtaria dysponująca uzbrojeniem ochronnym zwykle dosiadała cięższych koni, stąd w XVII w. zaczęto odróżniać rajtarię lekką i ciężką. Ta ostatnia częściowo wyparła w poszczególnych państwach jednostki arkebuzerów i tzw. półkirasjerów, stanowiące wcześniej jazdę średniozbrojną.

W walce rajtaria stosowała taktykę zwaną karakolem (korakolem). Król szwedzki Gustaw Adolf jako pierwszy użył rajtarii na dużą skalę w roli typowej dla kawalerii, stosując gwałtowne uderzenie zwartej masy rajtarów walczących rapierami i pistoletami w bezpośrednim zwarciu z przeciwnikiem (szarża). Od tego czasu rajtaria szwedzka, a następnie także innych państw, stosowała oba rodzaje taktyki (karakol i szarżę).

Lekka rajtaria była używana zarówno w walce, jak i do zadań łupieżczo-pacyfikacyjnych w większości armii zachodnioeuropejskich. Stąd po okresie wojen polsko-szwedzkich w połowie XVII w. słowo rajtar stało się w Polsce synonimem rabusia, grabieżcy.

[edytuj] Szaserzy (strzelcy konni)

Typ najpierw: piechoty, potem również lekkiej kawalerii, istniejący w armii francuskiej od czasów wojny o sukcesję austriacką.

W 1788 roku utworzono 12 pułków jazdy uzbrojonej w karabinki, przeznaczonej do działań rozpoznawczych i osłonowych. Nosiły one nazwy prowincji, w których teoretycznie miały być formowane i uzupełniane.

Najbardziej znane oddziały to chasseurs de Vincennes (1838) i chasseurs d'Orléans (1842).

[edytuj] Szwoleżerowie

[edytuj] Ułani

Żołnierze jazdy lekkiej uzbrojonej w lance, szable oraz broń palną, charakterystycznej głównie dla kawalerii polskiej.

Jazda ta tradycjami wywodzi się od Mongołów i Tatarów, u których "oglan" albo "ułan" oznaczało dzielnego wojownika. Według Piotra Borawskiego słowo "ułan" było rodzajem tytułu przysługującego arystokracji spokrewnionej z rodem Czingis-chana.

[edytuj] Pojazdy

[edytuj] Jaszcz

jednoosiowy pojazd, przede wszystkim konny, służący do przewożenia amunicji w artylerii.

[edytuj] Przodek

Jednoosiowy pojazd, przede wszystkim konny, służący do ułatwienia holowania dział. Do przodka zaprzęgane były konie, oraz doczepiane było działo lub jaszcz. Na przodku jechała część obsługi działa, mógł on także zawierać pojemnik na sprzęt i część amunicji. W lżejszych działach, przodek pełnił także funkcję jaszcza, zawierając całość zapasu amunicji. W cięższych działach oraz dawnej artylerii (od połowy XV wieku) przodek miał prostszą konstrukcję i służył do podtrzymywania ogonowej części działa.

[edytuj] Rydwan

Pojazd konny, dwukołowy, z tyłu otwarty, znany od około XXVIII w. p.n.e. na całym Bliskim Wschodzie, i w Egipcie od około XX w. p.n.e. w Grecji, wspomina o nim już Homer, później także w Rzymie. Mógł być zaprzężony w dwa konie - wtedy zwał się bigą, lub w cztery i wtedy nazywał się kwadrygą. Jechały nim stojąc zazwyczaj dwie osoby.

[edytuj] Taczanka

Dwuosiowy pojazd konny, uzbrojony w ciężki karabin maszynowy. Cechą charakterystyczną pojazdu było to, że karabin maszynowy mógł prowadzić ogień bezpośrednio z taczanki. Był on montowany lub ustawiony z tyłu taczanki, prowadząc ogień w kierunku do tyłu. Karabin maszynowy mógł być też zdemontowany i ustawiony na stanowisku, wtedy taczanka pełniła rolę tylko transportera. Taczanki miały zaprzęg dwukonny lub trzykonny. Oprócz woźnicy, na taczance jechała obsługa ckmu (zwykle dwóch żołnierzy) i część zapasu amunicji. Taczanka zwykle była powożona z kozła. Niektóre typy taczanek składały się z dwóch jednoosiowych członów – taczanki i przodka – (jak polska wz.36) połączonych przegubem. Często taczanki były wykonywane doraźnie z wozów konnych lub bryczek.

[edytuj] Wóz taborowy

• wóz taborowy

[edytuj] Zobacz też

• jeździectwo
• rycerz
• szarża

[edytuj] Linki zewnętrzne

• kawaleria II Rzeczypospolitej