Z Wikipedii

Klasztor buddyjski - budynek lub kompleks budynków, w którym przebywają i praktykują mnisi buddyjscy lub mniszki buddyjskie. Jest to centrum religijnego, duchowego i nieraz naukowego życia w buddyzmie.

Chociaż zakony mnisie istniały w Indiach już wcześniej (słynna pieczęć z Harappy - okres pom. 2500 a 1500 r p.n.e. - przedstawia ascetę pogrążonego w medytacji, Wedy (skt Veda) nie wspominają o ascetach i mnichach, natomiast antywedyjskie Upaniszady wymieniają cały szereg sanskryckich określeń takich jak bhikśu, sanyāsi, parivrājaka, avadhūta i paramahamsa), to dopiero zakon buddyjski - sangha - jest organizacją masową. Buddyzm nie uznawał systemu kastowego i każdy mógł zostać mnichem.

Upaniszady wpłynęły zarówno na dżinizm jak i buddyzm. Zapoczątkowały proces, który został przez buddyzm doprowadzony do powszechnego humanistycznego ruchu. Zdołał on w ciągu swojego rozwoju przeniknąć całą strukturę socjo-religijnych zwyczajów i skatalizował proces sublimacji istniejącego społecznego fermentu i rewolty przeciwko rytualnemu i ekskluzywnemu braminizmowi.^[1]

Spis treści 1 Historia 1.1 Indie 1.1.1 Początki - kształtowanie się klasztoru 1.1.2 Klasztory a rozwój i upadek buddyzmu w Indiach 1.2 Chiny 1.2.1 Początki kształtowania się monastycyzmu 1.2.2 Architektura klasztoru 1.2.3 Klasztory chan 1.3 Korea 1.3.1 Klasztor koreański - okres trzech królestw 1.3.1.1 Koguryǒ 1.3.1.2 Paekche 1.3.1.3 Silla 1.3.2 Klasztory w Korei zjednoczonej 1.3.3 Klasztor koreański - przykład 1.4 Japonia 1.4.1 Pierwsze klasztory w Japonii 1.4.1.1 Okres yamato 1.4.1.2 Okres Nary (709-795) 1.4.2 Klasztor japoński 1.4.2.1 Tōdai-ji 1.4.3 Klasztory zen 1.5 Tybet 1.5.1 Rozwój indyjskiego wzoru 1.5.2 Miejsce 2 Bibliografia 3 Przypisy

[edytuj] Historia

[edytuj] Indie

[edytuj] Początki - kształtowanie się klasztoru

W czasach Buddy Śakjamuniego (566/563-483/486 r.p.n.e.)^[2]i później buddyjscy mnisi wędrowali z miejsca na miejsce z wyjątkiem okresów pory deszczowej. Zakon buddyjski był wówczas zakonem typowo żebraczym i wędrownym. Ideą Buddy było ustanowienie zakonu (skt sangha), który byłby jednym ciałem (samāggatta) złożonym z mnichów (pal. bhikkhu, skt. bhikṣu) ze wszystkich stron i regionów (pal. cātuddisa bhikkhu sangha), organizacji dość scentralizowanej. Jednak już za jego życia sangha zaczęła się coraz bardziej atomizować (chociaż starano się zachować centralizm). Proces rozluźniania się jedności stał się wyraźniejszy, gdy do zakonu zaczęło wstępować coraz więcej wyznawców. Odległe od siebie, regionalne ośrodki zaczęły się po prostu wzmacniać.

Aby przetrwać okres pory deszczowej mnisi gromadzili się w miejscach, z reguły fundowanych przez świeckich wyznawców zwanych āvāsa i ārāma. Nazywano to vassāvāsa (przebywaniem, mieszkaniem w zgodzie). Z tej idei narodził się buddyjski monastycyzm.^[3] . Budda naciskał także na separowanie się wtedy od wszelkich innych sekt ascetycznych. Vassāvāsa zaczęła być wykorzystywana do corocznych introspekcji, wyznań (spowiedzi), uzgadniania spraw doktrynalnych itd. Āvāsa^[4] - to termin odnoszący się do improwizowanego i tymczasowego miejsca zgromadzeń w rejonach wiejskich. Ārāma była miejscem w pobliżu miasta i zakładano ją na terenach fundowanych sandze buddyjskiej.^[5]. Początkowo mnisi budowali sobie chatki, które były wzorowane na najbiedniejszych domach w Indiach. Jednak stopniowo konstrukcje stawały się coraz trwalsze, aż w końcu sama idea wędrownych mnichów zamieniła się ideę coenobium - klasztoru i wspólnoty klasztornej.

Początkową ideą było wspólne przebywanie wyłącznie podczas trzech miesięcy pory deszczowej.^[6] Początkowe tymczasowe pomieszczenia zaczęły się stawać stopniowo coraz trwalsze; jedną z przyczyn było to, że aramy były fundowane, a więc znajdowały się w posiadaniu buddyjskim przez cały czas. To zachęcało do budowy trwałych budynków, w których ciągle przebywali jacyś mnisi. Cullavagga dostarcza informacji, że pierwsze klasztory powstały jeszcze za życia Buddy. Ta transformacja została zakończona już w 4 w p.n.e.^[7]. Pojedyncze schronienia mnichów zwano wiharą (skt. vihāra). Gdy idea ārāmy jako stałego miejsca pobytu zatriumfowała nad āvāsą, wihary dały początek pierwszym zorganizowanym klasztorom czy konwentom, zwanym sangharamą. Sanghi zaczęły nosić nazwy od nazw ārām wziętych z rejonu, gdzie się znajdowały. Aby wspólnota mogła egzystować konieczne stało się wybudowanie nowych pomieszczeń czy budynków. I tak pojawiły się upatthāna-sālā (sala lub dom zgromadzeń), parivena (cele mnisie), kotthaka (pokoje, pomieszczenia), vihāra (mnisie kwatery) itd.

Ten ostatni termin stopniowo poszerzał swoje znaczenie i w końcu przybrał całkowicie błędne znaczenie klasztoru, chociaż prawidłowym terminem oznaczającym klasztor jest lena. Termin ten pochodzi od sanskryckiego słowa layana oznaczającego prywatne pomieszczenie czy mieszkanie. Cullavagga zawiera podział lena na pięć strukturalnych rodzajów: guhā, vihāra, addhayoga, pāsāda i hammiya.^[8] Najpopularniejszym stylem stała się vihāra (konstrukcja parterowa składająca się z wielu pariven, czyli pojedynczych cel mnisich), pāsāda najpewniej była kilkupiętrowym budynkiem, addhayoga prawdopodobnie dała początek pagodzie, hammiya była chyba zbliżona do pāsādy, jednak na górze posiadała strych. Guhā - to klasztor wydrążony w skale - ta forma przetrwała od 3 wieku p.n.e. do średniowiecza.^[9] Buddhaghosza (4-5 wiek n.e.) - mnich therawady - opisuje w swoich tekstach tylko klasztory typu guha i wihara (inne są tylko wspominane), czyli do 4 wieku trzy inne typy leny już nie egzystowały. Ale pasada i addhajoga przetrwały w odległych rejonach budddyjskiego regionu zachodnich Himalajów nawet i po 12 w.^[10] Pasada stała się wzorem dla wielu klasztorów w takich rejonach jak Spiti, Lahul i Ladakh.

Początkowo klasztory budowano z drewna, potem z cegieł lub kamieni. Z reguły budowane były na planie kwadratu utworzonego przez cztery boki z cel, których wejścia wychodziły na dużą wewnętrzną salę. Później często klasztor składał się z dwóch połączonych części: mieszkalnej i świątynnej. Każdy ważniejszy klasztor musiał posiadać czaitję (skt. caitya) lub stupę jako najważniejsze miejsce kultu.

Porządek codziennego życia mnichów regulowały szczegółowo specjalne przepisy zwane Winają, których było 250, chociaż w połączeniu z mniej ważnymi, liczba reguł sięgała 3000.

[edytuj] Klasztory a rozwój i upadek buddyzmu w Indiach

Powstanie klasztorów miało olbrzymi, a nawet decydujący, wpływ na dalsze losy buddyzmu. Budowane przy ważnych szlakach handlowych, były etapami karawan kupieckich, wspierały w razie potrzeby okoliczną ludność, chroniły także przed napadami. Często były fundowane a później dotowane przez władców lub bogatych ludzi.

Z biegiem czasu, ponieważ nauczanie stało na niezwykle wysokim poziomie, wielkie klasztory stały się dużymi i ważnymi centrami naukowymi i kulturowymi. Ich sława wykroczyła poza granice Indii i tysiące kandydatów ubiegało się o przyjęcie.^[11] Należy tu wymienić takie centra jak

• Nalanda - (skt Nālandā) (427-1197) (mahajana), najsłynniejszy wówczas uniwersytet świata, pierwszy wielki uniwersytet. Studiowało tu ponad 10,000 studentów, głównie oczywiście mnichów buddyjskich ale i z zagranicy. Zniszczony przez muzułmanów.
• Walabhi - (pal. Valabhī) (ok. 780-ok. 845) (hinajana), często porównywany do Nalandy, studiowało tam co najmniej 6,000 mnichów i mniszek. Zniszczony przez muzułmanów.
• Wikramaśila - (skt Vikramaśila) (od 8 do 13 w.) (buddyzm tantryczny), w 11 w. studiowało tam Guhjasamaję i Sutrę Pradżniaparamitę ponad 8,000 mnichów. Zniszczona przez muzułmanów.

Jednym z ważniejszych następstw rozwoju życia klasztornego było pogłębienie rozdźwięku między mnichami a świeckimi wyznawcami. Ideał arhata skrystalizował się właśnie w środowisku intelektualnej elity monastycznej. Był on sprzeczny z dążeniami ludzi świeckich, obarczonych rodzinami, a więc niemogących być mnichami. Rozłam spowodował powstanie mahasanghików (skt. mahāsanghika), których dążenia utorowały drogę do powstania mahajany.^[12]

Klasztor był jednostką całkowicie autonomiczną, niezależną od innych klasztorów, gdyż buddyzm nigdy nie wytworzył jakiejś władzy, która odgórnie kierowałaby całością monastycyzmu buddyjskiego. Władza taka byłaby zresztą sprzeczna z założeniami buddyzmu i z przedśmiertnym zaleceniem Buddy Bądźcie sami sobą lampą, sami sobie schronieniem. Trzymajcie się nauki, jedynie ona oświeci was i nie szukajcie żadnej innej podpory.

Ośrodkami życia religijnego buddyzmu zawsze były i właściwie nadal pozostają wielkie klasztory. I to właśnie - obok takich przyczyn jak: utrata patronatu władz i popieranie przez nie tradycji bramińskiej, pacyfizm i tolerancja buddyzmu, odejście od prostoty nauk Buddy na rzecz filozofowania i metafizyki itd. - stało się przyczyną upadku buddyzmu w Indiach. Razem z klasztorami połączonymi często z uczelniami i bibliotekami kwitło życie religijne i razem z nimi upadło. U schyłku 5. stulecia najazd Hunów zmiótł z powierzchni ziemi buddyzm północnoindyjski wspierany przez wielki klasztor w Takśili. Ostateczny cios buddyzmowi zadał Mohamad Bahtiar, który w 1199 r. zdobył stolicę stanu Bihar - ostatnią ostoję nauk Buddy w tym rejonie. Klasztory, uczelnie, biblioteki, szpitale dla ludzi i zwierząt itd. zostały całkowicie zburzone, a mnisi oddali życie za wiarę. Od tej pory już nie słyszy się o buddyzmie północnoindyjskim.

[edytuj] Chiny

[edytuj] Początki kształtowania się monastycyzmu

Mimo tego, że ideały monastyczne i ascetyczne były dla Chińczyków niezrozumiałe, to jednak wraz z wprowadzaniem buddyzmu poczęły powstawać liczne klasztory. Zakładane były albo przez mnichów-misjonarzy indyjskich, albo przez mnichów buddyjskich z terenów dzisiejszego Afganistanu, Sogdiany i licznych państw Azji Środkowej. Przedostawali się oni słynnym szlakiem jedwabnym i zapewne to wzdłuż niego powstawały pierwsze klasztory.

Za pierwszy klasztor w Chinach uchodzi Baima-si założony ok. 65 r. w Luoyangu przez dwóch indyjskich mnichów.^[13] Mimo początkowych odgórnych zakazów zabraniających wstępowania Chińczyków do wspólnot klasztornych, ich liczba gwałtownie rosła. Jeśli podczas wielkich prześladowań buddyzmu w 845 r. zniszczono 45,000 klasztorów i świątyń^[14], to ich liczba musiała być jeszcze większa.

Wprowadzenie buddyzmu do Chin spowodowało niezwykłe zmiany społeczne. W przedbuddyjskich Chinach religia miała charakter wspólnotowy. Wszyscy czuli się w obowiązku czcić Niebo, uprawiać kult przodków i różnych bóstw. Urzędnicy i inni cywilni przywódcy społeczni prowadzili ceremonie religijne w celu sprowadzenia szczęścia i dobrobytu dla obywateli i państwa. Każdy Chińczyk był z góry traktowany jako wierzący, ponieważ cnotą było być obywatelem państwa, wspólnoty, jakiejś grupy społecznej (np. klanu lub rodziny). To był obowiązek - jednostka musiała gdzieś przynależeć; grupa wymuszała udział np. w modlitwach o deszcz. Nie było żadnej możliwości aby wyznawać jakąś inną religię, ani żaden z obywateli nawet nie myślał o tym. Buddyzm wprowadził do konfucjańskiego społeczeństwa wolność wyboru. Wspólnotowy charakter poprzedniego systemu, który polegał na powszechnej akceptacji wspólnych wierzeń i kontrolowaniu obywateli, uległ zniszczeniu. Konfucjaniści nie mogli uwierzyć, że Chińczycy przyjęli obcą wiarę za swoją i że było to ich wolnym, dobrowolnym wyborem.^[15] Dlatego prowokowali co jakiś czas prześladowania^[16]. Konfucjanista Hanyu (768-824) w swoim tekście Yuando (Prawdziwa nauka) napisał Przywróćmy jego [tzn. buddyzmu] ludzi do stanu ludzkich istot! Spalmy jego książki! Zamieńmy jego budynki na domy mieszkalne dla ludzi!^[17]

Tradycyjny klasztor z początków ery Tang zarządzany był na podstawie przepisów znanych jako pratimoksza, części Winaji (pal., skt vinaya), niezależnie od tego, czy był to klasztor hinajany czy mahajany. Początkowo zresztą, gdy Winaja nie była jeszcze przetłumaczona, stosowano wiele tymczasowych i zastępczych reguł. Później, przetłumaczona Winaja (chin. Lu-jing), określała właściwie wszystko: od koloru szat mnichów do kar za jedzenie czosnku lub cebuli, zabronionych dla mnichów. Sami Chińczycy zgodnie z potrzebami dodawali coraz większą ilość nieraz bardzo drobiazgowych przepisów, ale widocznie niezbyt rygorystycznie ich przestrzegali, gdyż reżim Tangów ustanowił kary cięższe od nakazanych przez buddyjskie autorytety.

Klasztory chińskie nastawione były głównie na pielgrzymki wiernych. Zresztą sami mnisi znajdowali się przeważnie w ruchu, przenosząc się dowolnie z jednego klasztoru do drugiego, odbywając niesłychane wędrówki-pielgrzymki po całych Chinach.

[edytuj] Architektura klasztoru

Buddyści chińscy przywiązywali ogromną wagę do architektury klasztorów. Jak mało kto potrafili doskonale zharmonizować je z otoczeniem i pogodzić funkcjonalność z pięknem.

Zwykle wznoszone były na szczytach lub na zboczach gór. Tworzyły wielki czworobok otoczony murem, a cele mnichów, kuchnie, refektarz i pokoje gościnne oddzielone były od świątynnych budynków stojących na centralnym placu (dzięki postawionym budynkom, mógł on być podzielony na cztery dziedzińce): budynku wejściowego, Sali (Domu) Buddy (przeważnie Śakjamuniego lub Amitabhy oraz Sali (Domu) Dharmy (która łączyła się bezpośrednio z mieszkaniem opata klasztoru. Mogła także znajdować się tam (si)datian-wang - świątynia Czterech Wielkich Niebiańskich Królów, protektorów czterech stron świata. Otaczający mur (yingpi) pokryty był z reguły ceramiczną dachówką, często z ornamentem stylizowanym na kwiat lotosu. Na teren klasztoru wchodziło się zwykle po schodach, gdyż jako miejsce święte znajdował się na górze. Schody były więc jednym z elementów oddzielających sferę sacrum od profanum. Klasztory, a zwłaszcza klasztory chan, były tak mocno związane z naturą, że jednym z ich określeń było słowo shan, czyli góra.

Na szczycie schodów przekraczało się spory drewniany próg, kolejny element odróżniający strefę sacrum od profanum. Nad progiem wznosiła się piętrowa budowla, łuk portalowy na kolumnach dzielących zwykle przejście na trzy części; jest to brama zwana sanmun, czyli trójbrama. Czasem znajdowały się w niej odrzwia. Po obu stronach przejścia stały w niszach posągi dwu królów (chin. erwang-zuan) Brahmy (chin. Fantian) i Indry (chin. Dishitian), których funkcją było odstraszanie demonów i stąd ich ekspresyjne i dynamiczne postawy. Często przed klasztorem znajdował się basen z rybami dla przypomnienia o niezabijaniu żywych istot.

Za bramą rozmieszczonych było co najmniej siedem budowli. Stąd wzięło się dawne określenie qitang jialan. Siedem głównych budynków kompleksu klasztornego miało analogię w budowie ludzkiego ciała z czterema kończynami, głową, korpusem i partią genitalną. Głównym budynkiem jest jintang (złoty gmach) zwany także fotang (gmach Buddy). Następnym budynkiem jest jiaotang (gmach nauki), zwany także emituotang (gmach Amitabhy). Kolejną budowlą jest pagoda czyli tapo, będąca twórczym rozwinięciem dawnej stupy indyjskiej. Następnym budynkiem jest shijiatang czyli gmach Buddy Śakjamuniego (zwany także daxiong baotiantang - drogocennym gmachem Wielkiego Bohatera). I wreszcie jingtang - biblioteka oraz dwie wieże: wieża dzwonu i wieża bębna. W niektórych klasztorach te wieże znajdowały się tuż przy wejściu.^[18]

Schematy architektoniczne klasztoru chińskiego zostały następnie przeniesione do Korei i Japonii, ulegając bardzo niewielkim zmianom.

[edytuj] Klasztory chan

Przetrwało dość wiele zapisków ukazujących początek klasztornego systemu chan. Początkowo (6-7 wiek) nauczyciele medytacji (skt. dhyāna), mistrzowie chan, przebywali gdzieś w pustelniach, zaszyci w ostępach leśnych, w niedostępnych górach, albo w klasztorach innych, starszych szkół buddyjskich, nie starając się nawet jakoś odróżnić czy oddzielić. Dopiero gdy wokół nich zgromadziło się więcej uczniów, mogli otrzymać osobne pomieszczenie, lecz wciąż musieli przestrzegać reguł tych szkół, które były gospodarzami klasztorów. W początkowym okresie były to głównie szkoły hinajany, a nawet jeśli mahajany, to i tak stosowano przeważnie przepisy Winaji.

Stopniowo jednak wszystko zaczęło się zmieniać, gdy mistrzowie chan zaczęli być całkowicie innymi nauczycielami od przywódców innych tradycji i gdy sam chan zaczął się rozwijać, szczególnie na południu Chin. Wtedy mistrzowie chan albo stawali się opatami klasztorów i klasztor stawał się klasztorem chan, albo odchodzili z grupą uczniów i budowali czysty klasztor chan. Pierwszą całkowicie odrębną wspólnotę chan założył Czwarty Patriarcha chan Daoxin^[19]. W 8 wieku mistrz chan Baizhang Huaihai porównał reguły hinajany i mahajany i w wyniku tego stworzył nowy zbiór przepisów i reguł specjalnie dla klasztorów chan. Powstał kodeks klasztornej dyscypliny, który wpłynął nie tylko na monastycym chan, ale również na wszystkie późniejsze zbiory reguł.^[20]

Dość charakterystyczną rzeczą było to, że klasztory chan nieposiadały sali (domu) Buddy, czyli miejsca, gdzie oddawało się Buddzie cześć. Były za to sale (domy) Dharmy (nauczania), gdzie mistrz wygłaszał mowy i przeprowadzał surowe rozmowy osobiste z uczniami oraz sale (domy) medytacji. Nie było tu więc miejsca na żadne szczególne ceremonie, oddawanie czci Buddzie, czy studiowanie sutr i innej literatury buddyjskiej. Powstanie klasztorów chan oznaczało, że rebelia wyznawców chan została zakończona; jej celem było niczym nieskrępowane poszukiwanie wiecznej mądrości.

[edytuj] Korea

[edytuj] Klasztor koreański - okres trzech królestw

[edytuj] Koguryǒ

Początek buddyzmu i monastycyzmu koreańskiego wiąże się z działalnością dwu mnichów Sundo i Ado, którzy po powrocie z Chin założyli w 385 r. dwa klasztory: Sǒngmun i Ibullan. Już w 392 r. król Kogugyang ogłosił, że ludzie powinni wierzyć w buddyzm, który przyniesie im także powodzenie w świeckim życiu. W tym momencie doktryna buddyjska przestała być po prostu tylko jedną z wielu możliwych dróg osiągnięcia powodzenia w życiu a została włączona w istniejący już system wierzeń.^[21] W 393 r. w samym P'yǒngyang założono 9 klasztorów. W 584 r. mnich Hyep'yǒn udał się Japonii i propagował tam buddyzm a nawet wyświęcał pierwsze buddyjskie mniszki w tym kraju.^[22]

[edytuj] Paekche

Początek buddyzmu, to działalność indyjskiego mnicha Marananthy, który przybył do Paekche w 384 r. Pierwsze klasztory (dziewięć) powstały w następnym roku w stolicy Hansan. W 392 r. król Asin ogłosił, iż wiara w buddyzm przynosi ludziom szczęście.^[23] W 526 r. mnich Kyǒmik przywiózł ze sobą z Indii Abhidharmapitakę i pięć wersji Vinajapitaki. Na przełomie 5 i 6 wieku powstały klasztory Hŭngnyun i Taet'ong. Wiele klasztorów powstało w nowej stolicy Sabi w 538 r. W 600 r. zbudowano olbrzymi, największy w Azji Wschodniej w tym czasie, klasztor Mirŭk. Składał się on z trzech części; w każdej z nich znajdował się budynek i pagoda. Był to dziwny wyjątek, gdyż klasztory budowane był wówczas według wzoru: główna brama, pagoda, złoty gmach, gmach nauczania - ułożone rzędem i zwrócone w stronę południową. Były one otoczone korytarzami w kształcie prostokąta. Czasami, jak w klasztorze Kŭmkang budynki zwrócone były na wschód.^[24] Począwszy do 530 r. wielu mnichów z Paekche udawało się do Japonii wprowadzając tam różne nauki buddyjskie; Norisajigye, Illa, Hyech'ong, Yǒnggŭn, Hyesik, Kwallŭk itd.

[edytuj] Silla

Buddyzm został tu wprowadzony przez mnicha Muk'oję w czasach panowania króla Nulchi (417-457). Jednak dopiero działalność mnicha z Koguryǒ (zwanego również Ado) w czasach panowania króla Sojiego (479-499), przyniosła bardziej widzialne efekty. Chociaż król popierał buddyzm i zaczął on przenikać nawet do najniższych warstw społeczeństwa, to arystokracja całkowicie była mu przeciwna. W Silli bardzo mocny był jeszcze stary system plemienny. Dopiero w 527 r. nastąpiło oficjalne uznanie buddyzmu równolegle z ogłoszeniem męczeństwa zamordowanego Ich'adona, oddanego buddysty.^[25] Jednak naprawdę buddyzm zaczął się rozwijać za panowania króla Chinhŭnga (pan. 540-576). Powstały klasztory Hŭngnyun, Hwangnyong, Kiwǒn i Silche. Szczególnie wyróżniał się budowany przez 13 lat Hwangnyong-sa. Jego drewniana pagoda liczyła 200 stóp wysokości. Został zniszczony w czasie najazdu Mongołów w 13 wieku..^[26]

[edytuj] Klasztory w Korei zjednoczonej

Państwo Silla (sprzymierzone z chińskimi wojskami dynastii Tang) podbiło Paekche w 660 r. i Koguryǒ w 668 r. Ważnym wzorem dla idei zjednoczenia był komentarz Pǒphwangyǒng chongyo mnicha Wǒnhyo do sutry Saddharmapundarīki traktujący o zjednoczeniu trzech wozów Dharmy buddyjskiej w jeden. Nastąpił niezwykły okres rozwoju budownictwa klasztornego. Zaczęto je teraz budować nawet poza stolicą, na prowincji i często były fundowane przez osoby prywatne. Najważniejsze klasztory wczesnego okresu zjednoczenia to: Sach'ǒnwang (679 r.), Mangdǒk, Kamŭn (682 r.), Hwangbok (706 r.), Kamsan (718 r.), Pulguk i Sǒkkul (w jaskini) (ukończone w latach 742-765). Prowincjonalne klasztory to m.in. Changŭi (659 r. na terenie dzisiejszego Seulu), Pusǒk w Yǒngju (zał. w 676 r. przez Ŭisanga) i Haein w Hapch'ǒn (zał. przez Sunŭnga i Ijǒnga w 802 r.).^[27] Klasztory otrzymywały dotacje finasowe oraz ziemię (którą także mogły same zakupywać - stopniowo stały się właścicielami ziemskimi).^[28]

W późnym okresie dynastii Silla do Korei zostaje wprowadzony buddyzm chan (kor. sǒn; jap. zen). Powstaje dziewięć górskich szkół sǒn. Każda miała swój klasztor:

• Góra Kaji (w pobliżu Changhŭng w dzis. prow. Chǒnnam). Założyciel - mistrz sǒn Toŭi.
• Góra Sagul (w pobliżu Kangnŭng w dzis. prow. Kangwǒn). Założyciel - mistrz sǒn Pǒmil.
• Góra Saja (w pobliżu Yǒngwǒl w dzis. prow. Kangwǒn). Założyciel - mistrz sǒn Ch'ǒlgam.
• Góra Sǒngju (w pobliżu Poryǒng w dzis. prow. Ch'ungnam). Założyciel - mistrz sǒn Muyǒm.
• Góra Pongnim (w pobliżu Ch'angwǒn w dzis. prow. Kyǒngnam). Założyciel - mistrz sǒn Hyǒnuk.
• Góra Hŭiyang (w pobliżu Kaegyǒng w dzis. prow. Kyǒngpuk). Założyciel - mistrz sǒn Tohǒn.
• Góra Tongni (w pobliżu Koksǒng w dzis. prow. Chǒnnam). Założyciel - mistrz sǒn Hyech'ǒl.
• Góra Sumi (w pobliżu Haeju w dzis. prow. Hwanghae). Założyciel - mistrz sǒn Iǒm.
• Góra Silsang (w pobliżu Namwǒn w dzis. prow. Chǒnbuk). Założyciel - mistrz sǒn Hongch'ǒk.^[29]

[edytuj] Klasztor koreański - przykład

• Songgwang-sa(송광사)

Do klasztoru wchodzi się przez bramę ilchu-mun (dosł. jednobelkowa brama) przypominająca nieco japońską bramę torii w świątyniach sinto. Pomiędzy posągami Czterech Niebiańskich Królów (sach'ǒn-wang) znajduje się budynek wejściowy a zaraz za nim dwie wieże: Dzwonu i Bębna (Chonggo-ru). Po dojściu do centralnego zespołu budynków staje się przed głównym budynkiem Buddy - Domem Wielkiego Bohatera (Taeung-chǒng) w większości klasztorów poświęconemu Vairocanie głównemu buddzie szkoły hwaǒm (chin. huayan zong) i to pomimo tego, że obecnie wszędzie praktykuje się w Korei sǒn. Jest to architektoniczne i ideologiczne centrum klasztoru. Od podłogi do stropu sięga ołtarz wysokości ok. 7 m., w pewnej odległości od frontowej ściany, tak że wierni mogą go okrążać (choć nie jest to właściwie już praktykowane). Za ołtarzem znajduje się powieszony olbrzymi, wielokolorowy obraz na płótnie t'aenghwa z panteonem buddyjskim. Na jednej ze ścian znajduje się także wyobrażenie obrońcy buddyzmu generała Wit'a (chin. Weito), co było typowe dla klasztorów chińskich po 16 wieku. Poduszki dla medytacji dla starszych mnichów znajdują się daleko z tyłu. Jak wszystkie inne budynki klasztorne, Taeung-chǒng jest wykonany z drewna, w związku z tym, co jakiś czas dokonuje się wymiany zniszczonych elementów, które są wiernymi kopiami usuniętych części. Dlatego też rzadko spotyka się elementy sprzed kilku wieków, a klasztor np. z 8 wieku z pewnością nie ma ani jednej oryginalnej części. Na Dalekim Wschodzie nie jest to żadną przeszkodą i klasztor traktuje się jako oryginalny. Budynek ma typową konstrukcję słupowo-belkową z licznymi klamrami wzmacniającymi wszelkie krawędzie i okapy. Ponieważ nie używa się gwoździ, wszystkie elementy konstrukcji są niezwykle precyzyjnie do siebie dopasowane. Przestrzeń pomiędzy kolumnami wspierającymi jest wypełniona murem z wysuszonej gliny zmieszanej z trawą. Główne wspierające kolumny pomalowane są na kolor bordowy, a ściany na żółto (często z malowidłami sztuki ludowej tego rejonu). Okapy budynków pomalowane są w stylu tanch'ǒng jasnym cynobrem lub seledynowo z zawiłymi czerwonymi, zielonymi, niebieskimi i żółtymi wzorami graniczącymi nieraz z pewną przesadą. Taeung-chǒng podkreśla wyróżniający się charakter klasztoru, co jest szczególnie widoczne w klasztorach sambo chongch'al (klasztorach trzech klejnotów) czyli T'ongdo-sa, Haein-sa i Songgwang-sa. Są to trzy z największych klasztorów Korei i należą także do systemu ch'ongnim. T'ongdo-sa reprezentuje klejnot, którym jest Budda Śakjamuni - posiada więc relikwiarz czyli stupę (kor. t'ap), znajdującą się bezpośrednio za głównym budynkiem, w której znajdują się (jak się uważa) szczątki Buddy Śakjamuniego. Normalnie, jak w każdym innym klasztorze na ołtarzu powinien znajdować się posąg Buddy, ale tutaj zdecydowano się na otwarcie tylnej ściany na ową stupę, tak że Śakjamuni jest tu reprezentowany przez relikwie, a nie przez posąg. Z kolei Haein sa reprezentuje klejnot Dharmy, nauki Buddy, dlatego dwa ogromne budynki, w których przechowuje się drewniane bloki z buddyjskim kanonem koreańskim, znajdują się wysoko na wzgórzu bezpośrednio za głównym domem Buddy i górują nad nim, co podkreśla nadrzędność Dharmy-nauki, reprezentowanej przez kanon, w tym klasztorze. Songgwang-sa jest klasztorem klejnotu sanghi - zakonu buddyjskiego i, szerzej, wszystkich wyznawców. Dlatego tu dom medytacji jest położony powyżej i poza głównym domem Buddy w celu podkreślenia miejsca praktyki mnichów - czyli sanghi.

Jak wiele dużych klasztorów, Songgwang jest zbudowany na planie mandali pieczęci oceanu (kor. haein-to; skt. sāgaramudrā-mandala) lub mandali krainy dharmy (kor. pǒpkye-to; skt. dharmadhātu-mandala), które używane były porzez szkołę hwaǒm.

Na małym wzgórzu górującym nad Taeung-chǒn znajdują domy medytacji, nauki i mieszkanie mistrza sǒn, lekko wyizolowane, dla podkreślenia prywatności i odrębności praktyki medytacji.

Po obu stronach klasztoru znajdują się osobne budynki pomocnicze: kuchnie, biura itp. Po całym kompleksie rozmieszczone są małe świątynie boshisattwów, patriarchów sǒn, zmarłych mistrzów sǒn tego klasztoru itp. Większość klasztorów koreańskich ma także duży centralny dziedziniec, co różni je od chińskiego wzorca.

Pod klasztorem znajduje się skomplikowany system kanałów wodnych (doprowadzających wodę z okolicznych źródeł, nie tylko do klasztoru, ale i kwater poza nim), i kanalizacyjnych (nie ma tu rynien i woda spływająca z dachu jest odprowadzana poza teren klasztoru).

Songgwang-sa, jak każdy duży klasztor, jest podzielony na pewne części, które są niezależnymi jednostkami pracy i życia. Oddzielone są one od siebie i od publicznej części klasztoru murem z gliny i kamieni. Każda oddzielna część ma także swój centralny plac. Główną częścią jest kŭnbang (duży pokój) ze słynną podgrzewaną podłogą (kor. ondol), gdzie może mieszkać i praktykować ok. 30 mnichów. W ścianach znajdują się regularnie rozmieszczone podwójne rozsuwane drzwi (papierowe). Mnisi używają zawsze drzwi najbliższych im, gdy wychodzą, lub najbliżych ich miejsca w sali, gdy wchodzą. Jedynym ozdobnym elementem sali jest mała świątynia na jednej z dłuższych ścian. Na zewnątrz znajduje się palenisko, w którym rozpala się ogień ogrzewający podłogę i wodę w wielkim bojlerze. Tu także dawniej gotowało się pożywienie (obecnie zajmuje się tym część kuchenna, ale je się w owych dużych pokojach, na ten czas - refektarzach). Znajduje się tu także granitowy zbiornik na wodę źródlaną doprowadzaną kanałami. Ze względu na ich prostotę - sale te mogą łatwo pełnić wiele funkcji: gdy konieczna jest nauka, wnosi się niskie stoliki (i jest to seminarium). Są refektarzem w porze posiłku (mnisi przynoszą swoje miski z półek). W porze snu sala zamienia się w dormitorium (przynosi się kołdry i poduszki z komód lub bocznego pokoju). Po ułożeniu poduszek w dwu rzędach na środku sali, zamienia się ona w salę medytacji. Gdy potrzeba, cała taka jednostka klasztorna może być szybko przystosowana do aktualnych potrzeb klasztoru (np. na potrzeby grupy wędrujących od klasztoru do klasztoru mnichów itd.). Ta niezwykła możliwość przystosowania klasztoru do wszelkich sytuacji, także odróżnia klasztory koreańskie od chińskich.

System ogrzewania klasztorów koreańskich jest wyjątkowy (z Syberii ciągną do Korei ostre mrozy). W klasztorach chińskich używano rozgrzanych cegieł do ogrzania każdego mnisiego miejsca spania osobno. Koreańczycy postanowili ogrzać całe pomieszczenie i służy temu system ondol podgrzewający je od spodu.

Biura rozmieszczone są w odrębnym budynku w pobliżu głównej bramy. Znajdowała się tam większa sala (podgrzewana) i mniejsze indywidualne pokoje klasztornych urzędników. Również i opat klasztoru mógł tam mieć swoje biuro. Większe klasztory, takie jak Songgwang, miał także swoją bibliotekę ze starymi ksylograficznymi książkami w literackim języku chińskim, współczesnymi rozprawami na temat buddyzmu w języku koreańskim i drukowanym chińskim (z reguły japońskie wydanie Taishō) czy koreańskim kanonem buddyjskim.

Większość klasztorów posiada także małe kaplice poświęcone Siedmiu Gwiazdom (Wielka Niedźwiedzica; kor. ch'lsǒng) i bóstwu góry (kor. sansin). Jest to ewidentna pozostałość z pierwotnych wierzeń Koreańczyków.

W górach otaczających klasztor znajdują się także liczne pustelnie, gdzie mieszkają starsi mnisi i emerytowani opaci. Pomimo odosobnienia od głównego kompleksu klasztoru, funkcjonują one jako jego część. W pobliżu klasztoru jest także obszerne pole stup, w których znajdują się relikwie ok. 30 mistrzów sǒn i wybitnych mnichów Songgwang sa.^[30]

[edytuj] Japonia

[edytuj] Pierwsze klasztory w Japonii

[edytuj] Okres yamato

Po raz pierwszy Japonia zetknęła się z buddyzmem w 538 r. Koreański król Syongmyong z Paekche przesłał japońskiemu cesarzowi Kinmeiowi wyobrażenie Buddy, sztandary z buddyjskimi napisami, baldachimy i księgi ze świętymi tekstami. W 585 r. zostaje wybudowane w rezydencji Soga no Umako w Isikawie pierwsze sanktuarium buddyjskie, w którym przebywali pierwsi kapłani buddyjscy w Japonii - trzy kapłanki buddyjskie. W 588 r. buduje on pierwszą świątynię dla kapłanów mężczyzn.

Sprzeciw ze strony możnowładców i rodów przeciwko nowej, obcej religii był jednak tak potężny, że Soga musiał spalić świątynię, którą sam wybudował.

[edytuj] Okres Nary (709-795)

Nara była w latach 710-784 stolicą Japonii i najważniejszym ośrodkiem buddyzmu. Wzorem dla niej (tak jak i dla Kioto) była chińska stolica Changan. Jednak w tym okresie buddyzm jest właściwie ograniczony tylko do stolicy.

W 607 r. zakończono budowę klasztoru Horju (jap.Hōryū-ji). Po spłonięciu w 670 r. odbudowano go w 708 r. Dzisiaj klasztor ten uważany jest za najstarszą drewnianą budowlę na świecie.

W 623 r. w Japonii jest już 46 klasztorów i świątyń, 816 mnichów i 569 mniszek.

W 635 r. zostaje wprowadzona do Japonii idealistyczna szkoła jogaczara (chin. faxiang, jap. hossō). Jednak niektórzy uważają, iż oficjalnie dokonał tego mnich Dōshō w 660 r.^[31]

W 678 r. mnich Dōkō zakłada japoński odpowiednik szkoły winaji (chin. lu) - szkołę ritsu).

W 680 r. rozpoczyna się budowa klasztoru Jakusi (Yakushi-ji).

W 692 r. jest już w Japonii 545 świątyń i klasztorów.

W 701 r. dwór cesarski ustanowił kodeks reguł mnisich i mniszek buddyjskich w Japonii.

Koreański mnich Haikwan zakłada w 635 r. w Japonii odpowiednik szkoły madhjamika zwanej w Chinach sanlun a w Japonii - sanron (pol. - szkoła Trzech Traktatów).

W 736 r. przybył do Japonii Daoxuan Lushi (688-763) i założył odpowiednik chińskiej szkoły huayan opartej na Sutrze Awatamsace - kegon. Jest również uważany za tego, który wprowadził szkołę winaji - ritsu-shū.

Jeden z największych i najbardziej znanych klasztorów Todai (Tōdai-ji) został otwarty w 752 r. W kilka lat później Ganjin wybudował Tosiodaidzi (Tōshōdai-ji) (759), a w 788 r. Saichō wybudował wielki klasztor Enrjaku (Enryaku-ji).

W 805 r. Saicio (Saicho) założył szkołę tendai, która była odpowiednikiem chińskiej szkoły tiantai, (pol. szkoła Niebiańskiego Tarasu).

Kūkai wprowadził w 806 r. szkołę mantrajany - jap. singon (shingon-shū), (chin. zhenyan), (pol. szkoła Prawdziwych Słów).

Z tych pięciu szkół buddyjskich największe wpływy zdobyły trzy: tendai, kegon i shingon. Buddyzm tego okresu był zdominowany przez buddystów koreańskich i chińskich; nawet Saicio, chociaż urodzony w Japonii, był pochodzenia chińskiego. Buddyści ci przynieśli ze sobą buddyjskie rytuały, ubrania, architekturę, sztukę i święte księgi. Buddyzm japoński tego okresu był właściwie wierną kopią buddyzmu chińskiego okresu Tang. Z jednym wyjątkiem - nie miał jeszcze szkoły zen (chin. chan; kor. sǒn). Zanim dojrzeje do zenu - upłynie kilkaset lat.

Buddyzm w Japonii od samego początku był związany z państwem i polityczno-społeczną działalnością. Klasztory musiały pewną ilość czasu poświęcać ceremoniom dla ochrony państwa i dla różnych korzyści na tym świecie. Niezmiernie ważna była więc magiczna moc rytuału i świętego tekstu. W zamian za to państwo najpierw tolerowało tę obcą religię a z czasem zaczęło obdarzać buddyzm patronatem. Jednak to bliskie powiązanie klasztorów buddyjskich z polityką stworzyło wiele problemów i stało się w końcu przyczyną przeniesienia stolicy.

Kiedy do władzy dochodzi cesarz Kammu, oddany wyznawca konfucjanizmu (bo przy okazji wprowadzania buddyzmu przyniesiono do Japonii także konfucjanizm i daoizm), aby odseparować się od potężnych szkół buddyjskich i uniknąć nadmiernej ingerencji potężnych opatów klasztornych, przenosi stolicę w pobliże góry Hiei do Heiankyō czyli Kioto.^[32].

Ironia historii spowodowała, że buddyści potężnych klasztorów wybudowanych na górze Hiei, stali się przez to najpotężniejszą siłą polityczną we wczesnych i średniowiecznych dziejach Japonii, a klasztory najpotężniejszą instytucją. Sytuacja ta trwała do 1571 r., gdy Oda Nobunaga, przygotowując się m.in. do wojen, pragnąc mieć swobodę działań, spalił ponad 3,000 klasztorów. Zgodnie z dalekowschodnim zwyczajem dano mnichom możliwość opuszczenia klasztorów przed spaleniem. Wielu mnichów jednak postanowiło w klasztorach pozostać i zostali spaleni razem z budowlami.

Tak bliskie kontakty ze świeckim państwem spowodowały oczywistą rywalizację tych szkół buddyjskich o wpływy i patronat. Rywalizacja przerodziła się w regularną wojnę. Potężne klasztory miały swoje mnisie armie, które walczyły ze sobą i nawzajem palono sobie świątynie i klasztory.^[33]

Trzecim centrum monastycyzmu japońskiego obok Nary i Kioto staje się Kamakura. Był to skutek zmian politycznych i społecznych w Japonii. Polityczna siła z rąk arystokratycznych (Fujiwara) przeszła do rąk Hōjō, samurajów Kantō, którzy ustanowili samurajskie rządy bakufu. Faktycznym władcą Japonii stał się siogun. Jego siedzibą była Kamakura.^[34] I właśnie z Kamakurą związane jest powstanie nowej japońskiej szkoły buddyjskiej - zen.

[edytuj] Klasztor japoński

Wzorcem dla klasztorów japońskich były kompleksy klasztorne Korei i Chin. Posiadały więc one te same główne budynki. Główną budowlą było kondō - złota hala zwana także hondō - główna hala. Z reguły znajdował się w niej główny obiekt kultu (posągi buddów itp.), zależny od szkoły buddyjskiej, do której klasztor należał. Jeśli obiektem kultu był budda Amida (skt. Amitabha), hala główna nosiła nazwę Amidadō - hala Amidy. Jeśli natomiast obiektem kultu był Budda Śakjamuni, to klasztor posiadał butsuden - dom, halę Buddy.

Kolejnym budynkiem była hala zgromadzeń lub wykładów - kōdō. Mogła ona także zawierać obiekt kultu.

Pagoda - to - jest rozwinięciem stupy indyjskiej, jednak wykazuje niewielkie podobieństwo do swojego pierwowzoru. Tak jak i stupy, pagody są zasadniczo relikwiarzami, w których przechowuje się relikwie (np. włos Buddy). Przeważnie w klasztorach mamy pagody trzy- lub pięciokondygnacyjne (odpowiednio: sanjū no to i gojū no to). Jednak są także i siedmio- i dziewięciokondygnacyjne pagody, prawdziwe mastersztyki architektoniczne, zbudowane z drewna bez użycia gwoździ, które przetrwały największe trzęsienia ziemi. Obecnie najwyższą konstrukcją jest 5-kondygnacyjna pagoda w Todzi (Tō-ji) w Kioto licząca 55 m wys. 9-kondygnacyjna pagoda w Hosiodzi (Hōshō-ji) (Kioto) miała wysokość 83 m. Jednak najwyższą pagodą w Japonii była ośmiokątna 7-kondygnacyjna pagoda w Siokokudzi (Shokoku-ji) (także w Kioto), która mierzyła 108 m wys.

Pagoda jest tym elementem klasztoru, który najbardziej różni się od koreańskiego lub chińskiego wzorca. Pagody chińskie były przeważnie murowane, kamienne, rzadziej drewniane i zdecydowanie mniej wyrafinowane pod względem architektonicznym.

Klasztor przeważnie miał jedną główną bramę mon, przeważnie typu sanmon - trójbramę oraz kilka bram dodatkowych oraz wieżę dzwonu.

Najstarszą drewnianą budowlą na świecie jest klasztor Horju (Horyu-ji). Cały kompleks składa się w 41 niezależnych budowli, z których najważniejsze to kondō (złota hala) w stylu chińskim i pięciokondygnacyjna pagoda. Kondō, jak każdy większy budynek drewniany ma konstrukcję słupowo-belkową.

[edytuj] Tōdai-ji

Jest to olbrzymi kompleks klasztorny wpływowej szkoły kegon (chin. huayan-zong; kor. hwaǒm chong).

Główne wejście do klasztoru prowadzi przez nandaimon - wielką bramę południową. Pomiędzy nią a chumon - bramą wewnętrzną - znajdowały się kiedyś dwie 7-kondygnacyjne pagody na wschodzie i zachodzie, każda 100-metrowej wysokości. Przechodząc przez chumon dochodzi się do hondō (głównej hali), zwanej tu daibutsuden - domem lub halą wielkiego buddy. Jest to największy na świecie drewniany budynek, mimo że po rekonstrukcji w 1709 r. został zmniejszony o 1/3. Jego wysokość sięga 48 m, długość 57 m., a szerokość 50 m. Wewnątrz znajduje się główny obiekt kultu szkoły kegon - daibutsu (wielki budda) Birushana (czyt. Birusiana) (skt. Vairocana). Jest to największy posąg z brązu na świecie; ma 15 m wysokości. Sama głowa zrekonstruowana w 1695 r. ma 5.3 m wysokości (dziwne proporcje rzeźby wynikają z tego, iż Birushana siedzi w pozycji medytacyjnej). Sam korpus ciała po zniszczeniach został zrekonstruowany w 1185 r. Przebudowana i pomniejszona główna hala pod żadnym względem niedorównuje oryginalnej hali; brak jej stylistycznej jedności, świetnych proporcji i wyrafinowania poprzedniczki.^[35]

Na osi północnej klasztoru, czyli za daibutsudanem, znajduje się kōdō - sala wykładów i zgromadzeń. Na jej flankach stoją wieża dzwonu i biblioteka. Z trzech stron hala ta jest otoczona przez mnisie kwatery, które korytarzem połączone są z refektarzem.

W 754 r. wybudowano kaidan'in - halę ordynacyjną mnichów. Na jej ołtarzu znajdują się posągi shitennō - czterech niebiańskich królów, obrońców buddyzmu, z gliny. Obecna hala pochodzi z 1731 r.

Ważną budowlą, bo pochodzi ona z 798 r.^[36], jest hokkedō - hala lotosu. To w niej śpiewa się Sutrę Lotosu. Głównym obiektem kultu jest tu Fukūkensaku Kannon (skt. Amoghapāśāvalokiteśvara; Ta która łowi wędką ludzi i przenosi ich na brzeg oświecenia) z 746 r.

Innym obiektem, który przetrwał z pierwszego okresu klasztoru jest tegaimon - brama przy zachodnim murze klasztoru.

Większość budynków kompleksu pochodzi z 1180, gdy klasztor odbudowano po zniszczeniach w stylu południowej chińskiej dynastii Song. Styl ten nazwano daibutsuyo - wielkim stylem Buddy lub tenjikuyo - stylem indyjskim. Szczególnie dobrym jego przykładem jest nandaimon z potężnymi figurami obrońców wiary Niō - dwóch królów.

Po wielkich zniszczeniach klasztoru w 1567 r. został on odbudowany przy pomocy siogunatu Tokugawy.

[edytuj] Klasztory zen

Pierwszą osobą z Japonii, która (według wiarygodnych źródeł) miała kontakt z chińskim chanem i przewiozła jego idee do kraju, był mnich Dōshō (628-670). Praktykował chan u mistrza Songyue Huiana, ucznia Drugiego Patriarchy chan Huike i przyjaciela Czwartego Patriarchy Daoxina. Po powrocie do Japonii przebywał w klasztorze Gangō w Narze, gdzie prowadził pierwszą w Japonii halę medytacyjną. Nie udało mu się jednak ustanowić linii przekazu Dharmy

W ciągu następnych 300 lat co najmniej kilku mnichów (np. Daoxuan i Yikong próbowało wprowadzać chan do Japonii, ale bez żadnego rezultatu. Potężne szkoły kegon i shingon praktycznie zmonopolizowały buddyzm w Japonii^[37].

• Szkoła Darumy

Starszy nieco od Eisaia Myoana Dainichi Nōnin (zm. 1194?)^[38] czytał bardzo dużo buddyjskich tekstów i dowiedział się z nich o praktyce chan. I samorzutnie zaczął sam praktykę zen i osiągnął oświecenie. Wybudował klasztor Sambō, który wobec tego może należy traktować jako pierwszy klasztor zen, chociaż oficjalnie za taki uchodzi Shofuku-ji. Znajdował się on w Settsu, miejscu, które należało do klasztoru szkoły tendai z góry Hiei. Praktykowano tam zen zbliżony do praktyk tendai, a więc związany raczej z północną szkołą stopniowego oświecenia niż z chanem Dahui Zonggao. Symptomatyczne, że po śmierci mistrza jego uczniowie przenieśli się do Dogena a nie do Eisaia Myoana.

• Eisai Myoan (1141-1215).

Od niego zaczyna się właściwa historia zen i klasztorów zen w Japonii. W 1168 r. udał się po raz pierwszy do Chin aby studiować nauki szkoły tiantai. Jednak na miejscu okazało się, że całe południe Chin od rzeki Yangze jest opanowane przez chan. Nawet niegdysiejsze główne klasztory tiantai, a wśród nich słynny klasztor Ayuwang (Aśoki), są już regularnymi klasztorami chan. Ponieważ jego pobyt trwał tylko pół roku, nie rozpoczął jeszcze praktyki chan. Dopiero w 18 lat po pierwszej wizycie udało mu się w 1187 r. pojechać powtórnie do Chin. Rozpoczął trzyletnią, zakończoną sukcesem praktykę chan u mistrza Xuana Huaichanga. Otrzymał wtedy imię Myōan.

Po powrocie do Japonii wybudował świątanię Hōon w prowincji Chikuzen. W tej świątani odbyły się pierwsze w Japonii ordynacje mnisie w czystej linii zen. Jednak, co ciekawe, Eisai wcale nie pragnął, aby zen w Japonii był oddzielną szkołą; praktyka zen w stylu szkoły huanglong (odgałęzienia szkoły linji) miała być włączona do praktyk szkoły tiantai.^[39] Ponieważ zabroniono mu propagowania zenu, udał się Kamakury i tam, zwłaszcza po opublikowaniu pracy Propagowanie zen jako obrońcy narodu, spotkał się ze zrozumieniem samurajów . Siogun Minamoto no Yoriie wybudował w 1202 r. klasztor Kennin w Kioto i podarował go Eisaiowi. Klasztor był jednak związany ze szkołą tendai. W 1206 r. Eisai nadzorował pracami przy rekonstrukcji Tōdai-ji. Był niewątpliwie utalentowanym budowniczym - nadzorował pracami rekonstrukcyjnymi w Chinach i do Japonii przywiózł dogłębną znajomość technik budowlanych Chin epoki Song. Wybudował w Japonii trzy klasztory zen: w 1195 r. Shōfuku (Hakata), w 1200 r. Jufuku (Kamakura) i Kennin (Kioto). Dokonał także restoracji 9-kondygnacyjnej (kuju no to) pagody w Hosshō-ji.

Nowym elementem klasztorów zen były hale medytacji - zen-in lub zen-do. W Kennin-ji zgodzono się na nią pod warunkiem, że obok niej zbudowane zostaną świątynie honorujące szkoły tendai i shingon. Większość klasztorów zen posiadała także dwie główne bramy wejściowe: zewnętrzną somon i wewnętrzną trójbramę sanmon.

Ponieważ zen w czasach siogunów Asikaga odgrywał coraz większą rolę, Yosimitsu Asikaga stworzył w 1386 r. szczególny system odgórnej organizacji klasztorów zen zwany gozan - pięć klasztorów lub czasem szerzej gozan no jissetsu - pięć klasztorów, dziesięć świątyń.^[40] System ten był wzorowany na chińskim wushan, ale miał bardziej restrykcyjny charakter, chodziło w nim także o podporządkowanie klasztorów władzy. Listy tych pięciu głównych klasztorów szkoły rinzai zmieniały się, ale pierwszy zestaw jeszcze z okresu Kamakury i stworzony przez mistrza zen Musō Kokushiego wyglądał następująco: Kenchō-ji, Engaku-ji, Jufuku-ji, Jōmyō-ji i Jōchi-ji (wszystkie z Kamakury). Po przeniesieniu się władzy do Kioto stworzono nową listę z Kioto i Kamakury: Nanzen-ji (Kioto), Tōfuku-ji (Kioto), Kennin-ji (Kioto), Kenchō-ji (Kamakura) i były główny klasztor ruchu zen Engaku-ji (Kamakura) na ostatnim miejscu. Listy zmieniały się, ale klasztory Kamakury były zawsze podrzędne do klasztorów Kioto. Jednak oprócz tego podziału istniał jeszcze drugi na klasztory sōrin (chin. conglin) czyli miejskie i rinka (lub ringe) (chin. linxia) - wiejskie, niewchodzące do systemu gozan. Do tych ostatnich należały klasztory linii Daitoku, Myōshin i Genjū oraz głównie klasztory szkoły sōtō. ^[41]

[edytuj] Tybet

[edytuj] Rozwój indyjskiego wzoru

Pierwszy tybetański klasztor bSam.yas (czyt. Samje) powstał w 8 wieku z inicjatywy króla K'ri.srong.lde.brcana i indyjskiego mnicha Śantaraksity. Jednak na skutek tragicznych wydarzeń w kraju wynikłych ze starcia nowego (buddyzmu) ze starym (bon.po)^[42] buddyzm został wprowadzony po raz drugi do Tybetu w dwieście lat później przez tak wybitnych mnichów jak np. Atiśa (982-1054). Jednym z jego głównych celów było stworzenie mocnej bazy dla buddyzmu tantrycznego czyli klasztorów oraz wzmocnienie dyscypliny; do tej pory była ona zupełnie luźna (np. mnichów nie obowiązywał celibat itd.).^[43] Wybudowano kilkadziesiąt klasztorów, które stały się skupiskami już wysoce wykształconych mnichów i nastąpił niezwykle bujny okres rozkwitu życia religijnego. Społeczne i polityczne znaczenie klasztorów rosło nieustanie i w 14 wieku, po reformie Congkapy Tybet stał się państwem teokratycznym. Główny nurt życia zakonnego skupiał się w wielkich klasztorach, które mogły pomieścić nawet ponad 8000 mnichów (np. Bras.spungs, czyt. Drepung). Widać wyraźnie, że Tybet szedł drogą buddyzmu indyjskiego - Atiśa był wykładowcą w wielkim klasztorze-uniwersytecie w Vikramasili. Wielkie klasztory przypominają małe miasta z ulicami pomiędzy celami mnichów na dwóch czy trzech kondygnacjach. Owe ulice dochodzą do dziedzińców, na których znajdują się kaplice lub świątynie. Są także specjalne domy przeznaczone do nauczania, gdyż klasztory służą jako buddyjskie uczelnie, jednak tylko dla mnichów.^[44]

Rozwój architektury klasztornej przebiegał w Tybecie wewnątrz dwu architektonicznych stylów, które z kolei są związane z dwoma charakterystycznymi okresami rozwoju Diamentowego Wozu. Klasztory powstałe do pierwszych dekad 14 wieku były wiernymi kopiami słynnych klasztorów indyjskich, takich jak Nalanda, Vikramasila czy Odāntapura.^[45]. Klasztor Samje wybudowany w 749 roku był wzorowany na Odantapurze w Biharze.^[46]. Klasztor Drepung był wzorowany z kolei na klasztorze Śrī Dhānyataka w Kalindze, związanym z doktryną kalaczakry. Klasztor Guru Ch'owan (przy granicy z Bhutanem) wzorował się na Nalandzie.^[47]. Na Wikramasili wzorowany był klasztor Ramocze^[48]. Inne klasztory budowane w rozmaitych częściach Tybetu i wokół Lhasy po Samje i Ramocze naśladowały już rodzime repliki indyjskich prototypów. Ten styl zwano rgya.gar.gyi.k'ang - indyjskim stylem w architekturze.

W zachodnim Tybecie (Ladakh i Guge), mimo iż stosowano ten sam wzór indyjski doszło do adaptacji prowincjonalnych indyjskich stylów architektonicznych i wpływów Kaszmiru. Powstała hybryda łącząca indyjski styl architektoniczny z kaszmirskimi dekoracyjnymi elementami i tybetańską techniką budowlaną.^[49]

Ponieważ Tybet jest pozbawiony drzew, klasztory są budowane głównie z kamieni lub suszonych na słońcu cegieł. Wiekszość ma płaskie dachy. W klasztorach-świątyniach parter jest pozbawiony okien i z reguły przeznaczony na magazyn. Po schodach wychodzi się na piętro do części świątynnej.

[edytuj] Miejsce

Klasztory tybetańskie ze względu na specyficzne środkowisko geograficzne kraju, są z reguły niezwykle odseparowane i znajdują się wręcz na skalistych pustyniach. To wyizolowanie niewątpliwie pomagało mnichom w praktyce. Część klasztorów, zwłaszcza szkoły Kagyu nazywana były wręcz jaskiniami (tak.p'u), chociaż stanowiły one tylko mały fragment klasztoru.^[50]

Za najlepsze miejsce na wybudowanie klasztoru uważano długi grzbiet wzniesienia. Starano się także, aby przed frontem klasztoru znajdowało się jezioro, nawet oddalone o kilka kilometrów. Znalazło to także wyraz literacki:

Tyłem do skalistego wzgórza,

Przodem do jeziora. ^[51]

Wejście do domu zgromadzeń powinno znajdować się na wschodzie. Jeśli to niemożliwe, następnym kierunkiem jest południowy wschód, a kolejnym - południe. Strumień był uważany ze rzecz negatywną i z jego powodu wejście mogło znajdować w innych kierunkach świata. Z kolei wodospad był uważany za dobrą zapowiedź i wtedy główne wejście budowano od jego strony.

[edytuj] Bibliografia

• Robert E. Buswell, Jr. The Zen Monastic Experience.
• Heinrich Dumoulin. Zen Buddhism: A History. India i China.
• The Encyclopedia of Eastern Philosophy and Religion.
• Mu Soeng Sunim. Thousand Peaks. Korean Zen - Tradition & Teachers.
• O. C. Handa. Buddhist Monasteries in Himachal Pradesh.
• Sangharakshita. A Survey of Buddhism.
• David Snellgrove. Indo-Tibetan Buddhism. Vols.1, 2.
• Paul Williams. Mahayana Buddhism. The Doctrinal Foundations.
• Red. Yusen Kashiwara, Koyu Sonoda. Sharpers of Japanese Buddhism.

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Buddhist Monasteries in Himachal Pradesh. O.C. Handa. Str. 17, 18
2. ↑ Daty urodzin i śmierci wg The Encycylopedia of Eastern Philosophy and Religion
3. ↑ Buddhist Monasteries in Himachal Pradesh. O.C. Handa. Str. 21
4. ↑ Mahāvagga. Jest im poświęcony Dział 3.
5. ↑ Buddhist Monasteries in Himachal Pradesh. O.C. Handa. Str. 23
6. ↑ Pora deszczowa zaczynała się w miesiącu Āşādha purnīmā czyli w połowie czerwca. Mahāvagga, 3.2.2.
7. ↑ Buddhist Monks and Monasteries of India. Sukumar Dutt. Str. 94
8. ↑ Cullavagga, 6.1.2
9. ↑ Buddhist Monasteries in Himachal Pradesh. O. C. Handa. Str. 24-26
10. ↑ Ibid. Str.24
11. ↑ Mahāyāna Buddhism. The Doctrinal Foundations. Paul Williams. Str. 77, 78 i inne
12. ↑ A Survey of Buddhism. Sangharakshita. Str. 210, 214 etc.
13. ↑ Studies in Chinese Buddhism. Ankul Chandra Banerjee. Str. 8, 9
14. ↑ Dokładnie 4,600 klasztorów i 40,000 świątyń
15. ↑ Religion in Chinese Society. C.K. Yang. Str.111
16. ↑ Były takie cztery główne fale: lata 446, 574, 845 i 955
17. ↑ Ch'an Buddhism in China. Hu Shih
18. ↑ Studies in Chinese Buddhism. Anukul Chandra Banerjee. Str.47-52.
19. ↑ Zen's Chinese Heritage. The Masters and Their Teachings. Andy Ferguson. Str. 26
20. ↑ Zen Buddhism: A History. Tom. 1: India and China. Heinrich Dumoulin. Str.170-172
21. ↑ A Short History of Ancient Korean Buddhism. Ahn Kye-hyǒn. Str. 1, 2. W: Introduction of Buddhism to Korea. Red. Lewis R. Lancaster and C.S. Yu.
22. ↑ Ibid. Str. 8
23. ↑ Ibid. Str. 2
24. ↑ Ibid. Str. 11,12
25. ↑ Ibid. Str. 3
26. ↑ Ibid. Str. 14
27. ↑ Buddhism in the Unified Silla Period. Ahn Kye-hyǒn. W: Assimilation of Buddhism in Korea. Religious Maturity and Innovation in the Silla Dynasty. Red. Lewis R. Lancaster and C.S. Yu. Str. 2
28. ↑ Ibid. Str. 4
29. ↑ Introduction of Ch'an (K. Sǒn) in the Later Silla. Ibid. Str.175, 176
30. ↑ The Zen Monastic Experience. Robert E. Buswell, Jr. Str. 49-56
31. ↑ Sharpers of Japanese Buddhism. Red. Yusen Kashiwahara, Koyu Sonoda. Str. 254, 309
32. ↑ Kyotō będzie stolicą Japonii od 794 do 1868 r.
33. ↑ Sharpers of Japanese Buddhism. Red. Yusen Kashiwahara, Koyu Sonoda. Str. 314
34. ↑ Early Kamakura Buddhism. Robert E. Morrell. Str. X
35. ↑ Budowa klasztoru postawiła Japonię na skraju bankructwa. Księgi Todaidzi zawierają informacje, że przy budowie pracowało 50,000 cieśli, 370,000 metaloplastyków, 2.18 miliona robotników
36. ↑ Do 798 r. większość głównych budynków została już wybudowana
37. ↑ Zen Buddhism: A History. Japan. Heinrich Dumoulin. Str. 5, 6.
38. ↑ W Sharpers of Japanese Buddhism, książce pod red. Yusena Kashiwahary i Koyu Sonody, jego imię pojawia się jako Dainichibō. Str. 80
39. ↑ Sharpers of japanese Buddhism. Red. Yusen Kashiwahara i Koyu Sonoda
40. ↑ San - w zsinizowanej japońszczyźnie także był synonimicznym określeniem klasztoru zen.
41. ↑ Zen Buddhism: A History. Japan. Heinrich Dumoulin. Str. 185
42. ↑ Indo-Tibetan Buddhism. Indian Buddhist & Their Tibetan Successors. David Snellgrove. Tom.2 Str. 427
43. ↑ Ibid. 485
44. ↑ W Bhutanie kształcą się w klasztorach również ludzie świeccy. L. Austine Waddell. Tibetan Buddhism. Str. 260
45. ↑ Buddhist Monasteries in Himachal Pradesh. O.C. Handa. Str. 138
46. ↑ Tibetan Buddhism. With Its Mystic Cults, Symbolism and Mythology. L. Austine Waddell. Str. 266.
47. ↑ Buddhism and Lamaism of Tibet. L. Austine Waddell. Str. 277
48. ↑ Buddhist Monasteries in Himachal Pradesh. O.C. Handa. Str. 138
49. ↑ Ibid. Str. 139
50. ↑ L. Austine Waddell.Tibetan Buddhism. Str. 256
51. ↑ rgyab.ri.brag.dang mdun.ri.mts'o