Powiat suski

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy współczesnego powiatu. Zobacz też: powiat suski - dawny powiat w Olsztyńskiem.

Powiat suski


Herb powiatu	Flaga powiatu

Położenie na mapie województwa

Województwo

małopolskie

Siedziba władz powiatu

Sucha Beskidzka

Starosta

Andrzej Pająk

Powierzchnia

685,75 km²

Populacja (2005)
- liczba ludności
- gęstość

81 885
119,41 osób/km²

Urbanizacja

25,16%

Tablica rejestracyjna

KSU


gminy	miejskie	2
	miejsko-wiejskie	1
	wiejskie	6

Starostwo

ul. Mickiewicza 19
34-200 Sucha Beskidzka
tel. 33 874-18-28; faks 33 874-18-18

Strona internetowa powiatu

Powiat suski - powiat w Polsce (województwo małopolskie), utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Sucha Beskidzka. Pozostałe miasta w powiecie suskim to Jordanów i Maków Podhalański.

W skład powiatu wchodzą:

gminy miejskie: Jordanów, Sucha Beskidzka
gminy miejsko-wiejskie: Maków Podhalański
gminy wiejskie: Budzów, Bystra-Sidzina, Jordanów, Stryszawa, Zawoja, Zembrzyce

Graniczy z powiatami: żywieckim (województwo śląskie), wadowickim, myślenickim oraz nowotarskim.

[edytuj] Geografia

Teren powiatu suskiego to górzysty - znajdują się górskie pasma Beskidów: idąc od północnego zachodu: Beskidu Małego (z Łamaną Skałą - 929 m n.p.m. i Leskowcem - 918 m), Makowskiego (z Pasmem Pewelskim i Koskowej Góry - 866 m) oraz Beskidu Żywieckiego (z Jałowieckim^[1] i Babiogórskim). Najwyższym szczytem górskim powiatu jest Babia Góra - 1725 m n.p.m.. Inne ważne szczyty powiatu to: Polica - 1369 m, Jałowiec - 1111 m, Czerniawa Sucha - 1062, Lachów Groń - 1045 m, Koskowa Góra - 866 m. Najniżej położony punkt powiatu położony jest w dolinie Skawy na północ od Zembrzyc na wysokości około 325 m n.p.m. Różnica pomiędzy najwyższym a najniższym punktem powiatu wynosi około 1400 m.

Pod względem geologicznym obszar powiatu położony jest w obrębie fliszu karpackiego, sfałdowanego w czasie orogenezy alpejskiej. Pasma górskie tego obszaru tworzą dwie płaszczowiny: płaszczowina śląska, z której zbudowany jest Beskid Mały oraz magurska, z której zbudowany jest Beskid Makowski i Żywiecki. Obie płaszczowiny zbudowane są z naprzemianległych warstw bardziej odpornych piaskowców i miękkich łupków. Układ tych skał mniej lub bardziej podatnych na erozję doprowadził do powstania charakterystycznego układu pasm i dolin. W Beskidzie Małym, w rezerwacie przyrody Madohora znaleźć można interesujące formy skalne zbudowane z piaskowców godulskich jednostki śląskiej. Obszar powiatu suskiego narażony jest na występowanie osuwisk - przykładem ich niszczącej siły jest osuwisko w Lachowicach, które w 2001 zniszczyło kilkanaście domów.

Na klimat powiatu wpływa jego położenie w obszarze górskim, gdzie temperatura powietrza spada wraz z wysokością. Doliny górskie i niższe szczyty do wysokości około 700 m n.p.m. wchodzą w skład piętra umiarkowanie ciepłego. Wyżej znajdują się piętra umiarkowanie chłodne (do 1080 m), chłodne (do 1400 m) i bardzo chłodne (pow. 1400 m). Średnie roczne temperatury kształtują się od 8°C w dolinach do 0,5°C na Babiej Górze, a średnie opady od około 800-1000 mm w najniższych partiach do ponad 1500 mm powyżej 1400 m n.p.m. W dolinach występuje dość często zjawisko inwersji temperatur. W zachodu i południowego-zachodu wieją czasami dość silnie wiatry, niekiedy o charakterze wiatru halnego.

Najważniejszą rzeką powiatu jest Skawa, która płynie z południowo-wschodniej części powiatu na północ. Nieomal cały powiat położone jest w zlewni górnej Skawy, poza wsiami Hucisko na zachodzie (dorzecze Soły) i Łętownią na wschodzie (dorzecze Raby). Najważniejsze dopływy Skawy na terenie powiatu suskiego to: Bystrzanka, Skawica, Stryszawka i Paleczka. Dolina Skawy stanowi główną oś osadniczą powiatu, w której lokują się trzy miasta powiatu Sucha Beskidzka, Maków Podhalański i Jordanów. W północnej części powiatu znaleźć ma się fragment zbiornika wodnego Świnna Poręba, która powstać ma w 2010.

Obszar powiatu suskiego jest gęsto porośnięty lasami - lasy i tereny leśne zajmują 46,4% powierzchni. W niektórych gminach powiatu odsetek ten jest wyższy, np. w gminie Zawoja - 61,3% i w gminie Bystra-Sidzina - 54,2%. Natomiast użytki rolne stanowią 43,3% powierzchni powiatu, w tym 16,1% to łąki i pastwiska. Pola uprawne w dolnych częściach gór wyparły pierwotne lasy bukowo-jodłowo-świerkowe z domieszką jawora. Jedynie w górnych partiach zachowała się w stanie naturalnym buczyna karpacka z pewnym udziałem jodły, wypieranej jednak przez świerk. W poszyciu leśnym dominują paprocie i borówka czarna. Na najwyższych szczytach powiatu znaleźć można kolejne piętra roślinności: karpacki bór świerkowy (1150-1400 m), piętro kosodrzewiny (1400-1650 m) i piętro alpejskie (pow. 1650 m).

Szczególnie cenne pod względem przyrodniczym obszary powiatu suskiego chronione są w Babiogórskim Parku Narodowym oraz Parku Krajobrazowym Beskidu Małego. Planowane jest również utworzenie parku krajobrazowego obejmującego obszar Beskidu Makowskiego i część Pasma Babiogórskiego znajdujących się poza parkiem narodowym. Poza tym znajdują się tutaj dwa rezerwaty przyrody Madohora i na Policy im. prof. Zenona Klemensiewicza oraz liczne pomniki przyrody.

Na Babiej Górze - najwyższym szczycie powiatu

Osuwisko w Lachowicach

Skawa pod Makowem Podhalańskim

Krajobraz powiatu suskiego - góry porośnięte lasem

[edytuj] Historia

Powiat suski istniał już w poprzednim podziale administracyjnym Polski w latach 1956-75. Obejmował on wówczas nieznacznie większy obszar (w jego skład wchodziła jeszcze gmina Spytkowice - obecnie powiat nowotarski). Po roku 1975 wchodził w skład dwóch województw: bielskiego i nowosądeckiego.

Historycznie obszar ten był pod wpływem różnych ośrodków administracyjnych. Głównym ośrodkiem regionalnym był od wieków Kraków. Natomiast na szczeblu subregionalnym różne części dzisiejszego powiatu suskiego podlegały różnym ośrodkom, m.in. Oświęcimowi, Zatorowi (księstwo oświęcimsko-zatorskie), Lanckoronie (starostwo lanckorońskie), Żywcowi, Wadowicom, Myślenicom czy Nowemu Targowi. Jedynie w okresie międzywojennym, w latach 1924-31, istniała jednostka o podobnym zasięgu - powiat makowski z siedzibą starostwa w Makowie. Jednak twór ten był zbyt słaby pod względem ekonomicznym i po kilku latach został rozwiązany.

Powiat suski należy do Euroregionu Beskidy.

[edytuj] Demografia

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2005):

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
	osób	%	osób	%	osób	%
ogółem	81 885	100	41 255	50,4	40 630	49,6
miasto	20 583	100	10 669	51,8	9914	48,2
wieś	61 302	100	30 586	49,9	30 716	50,1

Poniższa tabela przedstawia gminy powiatu suskiego uszeregowane według ich powierzchni, liczby ludności w 2004 i gęstości zaludnienia.

Lp.	Gmina	Powierzchnia	Lp.	Gmina	Ludność	Lp.	Gmina	gęstość zaludnienia
1	gmina Zawoja	128,8	1	gmina Maków Podhalański	15 812	1	Sucha Beskidzka	355,1
2	gmina Stryszawa	113,24	2	gmina Stryszawa	11 715	2	Jordanów	244,6
3	gmina Maków Podhalański	108,94	3	gmina Jordanów	10 431	3	gmina Maków Podhalański	145,1
4	gmina Jordanów	92,65	4	Sucha Beskidzka	9 750	4	gmina Zembrzyce	138,5
5	gmina Bystra-Sidzina	80,43	5	gmina Zawoja	8 815	5	gmina Jordanów	112,6
6	gmina Budzów	73,41	6	gmina Budzów	8 246	6	gmina Budzów	112,3
7	gmina Zembrzyce	39,9	7	gmina Bystra-Sidzina	6 372	7	gmina Stryszawa	103,5
8	Sucha Beskidzka	27,46	8	gmina Zembrzyce	5 527	8	gmina Bystra-Sidzina	79,2
9	Jordanów	20,92	9	Jordanów	5 118	9	gmina Zawoja	68,4

[edytuj] Transport

Komunikacja w powiecie suskim

Główną trasą drogową powiatu suskiego jest droga krajowa 28 Zator-Medyka przebiegająca z północy na wschód powiatu przez trzy główne miasta powiatu Suchą Beskidzką, Maków Podhalański i Jordanów. Przez wschodnie krańce powiatu przebiega krótki odcinek drogi krajowej 7 , tzw. zakopianki. Od drogi krajowej 28 odchodzą drogi wojewódzkie: 956 Zembrzyce-Sułkowice, 946 Sucha Beskidzka-Żywiec oraz 957 Białka-Zawoja-Jabłonka. Ta ostatnia trasa pokonuje Przełęcz Lipnicką na wysokości 1010 m n.p.m., stanowiąc najwyżej położoną trasę komunikacyjną w Beskidach Zachodnich.

Głównym węzłem kolejowym jest stacja kolejowa w Suchej Beskidzkiej, która powstała w 1884 jako stacja kolei transwersalnej. Położona jest przy liniach kolejowych Skawina-Żywiec i Sucha Beskidzka-Chabówka. W północnej części powiatu znajduje się fragment nieczynnej już odcinek linii Trzebinia-Skawce. Obecnie najważniejszym połączeniem kolejowym powiatu jest połączenie Kraków-Zakopane, na którym kursują pociągi osobowe, pospieszne i InterCity. Mniej uczęszczaną trasę do Żywca obsługują szynobusy. Połączenie kolejowe do Wadowic zostało zlikwidowane w 2002 ^[2].

Lokalne połączenia autobusowe obsługują przedsiębiorstwa komunikacji samochodowej Beskidus (dawny PKS Sucha Beskidzka) z główną bazą w Suchej Beskidzkiej^[3] oraz PPKS Nowy Targ z lokalną bazą w Jordanowie ^[4]. PKS Nowy Targ obsługuje głównie wschodnią część powiatu (miasto Jordanów, gminy Jordanów i Bystra-Sidzina), natomiast Beskidus pozostałe gminy z zachodniej części powiatu. W latach 1990-2003 istniały również połączenia autobusowe Miejskiego Zakładu Komunalnego w Makowie Podhalańskim, obsługujące głównie wsie gminy Maków Podhalański. W 2003 został on zlikwidowany, a autobusy, pracownicy i połączenia autobusowe zostały przejęte przez ówczesny PKS Sucha Beskidzka^[5]. Poza połączeniami autobusowymi ważną rolę odgrywają w powiecie połączenia obsługiwane przez mikrobusy.

[edytuj] Kultura i turystyka

Powiat suski jest obszarem o dużym potencjale turystycznym, zwłaszcza jeżeli chodzi o pieszą turystykę górską, uprawianie sportów zimowych. Na terenie powiatu przebiegają liczne szlaki turystyczne, w tym Główny Szlak Beskidzki. Przez powiat przebiegają również szlaki tematyczne: szlak architektury drewnianej oraz Małopolski Szlak Owocowy (szlak borówkowy w Zawoi). W powiecie rozwija się również agroturystyka.

Obecnie najważniejszym ośrodkiem turystycznym regionu jest Zawoja, położona u stóp Babiej Góry. Na terenie powiatu znajduje się 108 obiektów noclegowych, które oferują 4,2 tys. miejsc.

[edytuj] Zabytki

Zamek w Suchej

Sucha Beskidzka:
- dawny zespół kościelno-klasztorny kanoników regularnych z pocz. XVII w.
- zamek z XVI w., zwany Małym Wawelem
- drewniana karczma "Rzym" z 2 poł. XVIII w.
Lachowice:
- drewniany kościół pw. św. Piotra i św. Pawła z 1789 r.
Łętownia:
- drewniany kościół pw. św. Szymona i św. Judy z lat 1760-1765
Maków Podhalański:
- kościół parafialny pw. Przemienienia Pańskiego z 1828 r. z cudownym obrazem Matki Boskiej Makowskiej
  
  Kościół w Lachowicach
Wysoka:
- dwór obronny z 1 poł. XVII w.
Zawoja:
- drewniany kościół pw. św. Klemensa z 1888 r.
- kapliczka z końca XVII w. zw. "zbójnicką"
- drewniana karczma z 1836 r.

[edytuj] Muzea

skansen w Sidzinie (filia Orawskiego Parku Etnograficznego w Zubrzycy Górnej)
skansen w Zawoi Markowej im. Józefa Żaka
Izba Regionalna w Suchej Beskidzkiej w "Domku Ogrodnika" - zbiory etnograficzne Towarzystwa Miłośników Ziemi Suskiej
Izba Regionalna Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Makowskiej w Makowie Podhalańskim
Ośrodek Edukacyjny Babiogórskiego Parku Narodowego w Zawoi Barańcowej
Muzeum Turystyki Górskiej PTTK w Zawoi - Markowe Szczawiny
Beskidzkie Centrum Zabawkarstwa Ludowego - Warsztaty Twórcze w Stryszawie