Województwo mścisławskie

Z Wikipedii

Województwo mścisławskie

Herb
Nazwa łacińska	Palatinatus Mscislaviensis
Istniało	1566–1772
Prowincja	Litwa
Stolica	Mścisław
Sejmik	Mścisław
Wojewoda	zobacz: wojewodowie mścisławscy
Powierzchnia	22 600 km²
Liczba powiatów	brak
Liczba senatorów	2

Województwo mścisławskie – województwo położone we wschodniej części Wielkiego Księstwa Litewskiego. Z wyjątkiem okresu gdy do Litwy należało województwo smoleńskie graniczne województwo I Rzeczypospolitej w latach 1566-1772.

Spis treści 1 Historia 2 W Rzeczypospolitej Obojga Narodów 3 Po rozbiorach 4 Urzędnicy 4.1 Wojewodowie, kasztelanowie i starostowie mścisławscy 5 Zobacz też

[edytuj] Historia

Teren województwa mścisławskiego w czasie rozbicia dzielnicowego Rusi Kijowskiej wchodził w skład księstwa smoleńskiego. Książę smoleński, a później wielki książę kijowski Rościsław I Michał (święty prawosławny), w latach 30. XII w. założył miasto Mścisław, lub też nadał istniejącej wcześniej miejscowości nazwę pochodzącą od imienia swojego ojca Mścisława I Haralda wielkiego księcia kijowskiego. W toku dalszych podziałów dynastycznych powstało odrębne księstwo mścisławskie.

W II poł. XIV w. księstwo mścisławskie opanowali Litwini. Pierwszym księciem z dynastii Giedyminowiczów był brat Władysława Jagiełły Korygiełło (Kazimierz), w latach 1377-1390, a następnie kolejny brat wielkiego księcia Lingwen (Siemion, Szymon), w latach 1390-1430, który wsławił się jako dowódca trzech pułków smoleńskich (smoleński, orszański, mścisławski) w bitwie pod Grunwaldem. Hołdownicze księstwo mścisławskie utrzymało się aż do I połowy XVI w. Zostało zlikwidowane w związku z wojnami litewsko-rosyjskimi prowadzonymi w dwóch pierwszych dziesięcioleciach wieku ze względu na niepewną postawę książąt. Ostatni książę mścisławski, Michał, sprzymierzył się z Rosją i po zwycięstwie Rzeczypospolitej pod Orszą (1514) musiał uchodzić do Moskwy.

Po śmierci matki księcia, Juliany, księstwo mścisławskie stało się starostwem (1527). W 1566 r. Zygmunt August mianował pierwszego wojewodę mścisławskiego Jurija Ostyka (Jerzy Ościk) i kasztelana Iwana Sołomoreckiego.

[edytuj] W Rzeczypospolitej Obojga Narodów

Po unii lubelskiej (1569) wojewoda i kasztelan mścisławski zajęli dość dalekie miejsca w senacie Rzeczypospolitej. Wojewoda za wojewodą chełmińskim, a przed wojewodą malborskim. Kasztelan, wśród kasztelanów większych, szedł za chełmińskim, a przed elbląskim.

Województwo nie zostało podzielone na powiaty. Miało w związku z tym jeden komplet urzędników ziemskich i wybierało dwóch posłów na sejm oraz dwóch deputatów na Trybunał Litewski (po jednym na sesję wiosenną i jesienną). Starostwo grodowe, zatem i sąd grodzki, znajdowało się w Mścisławiu. Tu także sądził sąd ziemski, odbywały się sejmiki ziemskie i popisy pospolitego ruszenia.

Herbem województwa była litewska Pogoń w czerwonym polu. Chorągiew wojewódzka miała kolor żółty. Mundur wojewódzki składał się z granatowego kontusza ze srebrnymi wyłogami i żółtego (słomianego) żupana.

Mścisław był ważną twierdzą położoną niedaleko granicy i szybko rozwijającym się miastem. Drugim głównym ośrodkiem miejskim województwa, bardzo prężnym gospodarczo ze względu na dogodne położenie przy traktach handlowych, stał się od II poł. XVI w. Mohylew nad Dnieprem.

Oprócz majętnej średniej szlachty w województwie było dużo szlachty zagrodowej wywodzącej się z uszlachconych, w XV i XVI w. całymi wsiami, za ich zasługi w wojnie z Krzyżakami, a później w wojnach z Rosją, bitnych bojarzynów mścisławskich. Wśród nich Kmicic, bohater Potopu, poszukiwał kandydatów do swego straceńczego oddziału. Aż do lat 20. XX w. zachowały się całe okolice spolonizowanej zaściankowej szlachty: Pietrowicze, Klimowicze, Kurkowie, Dubiejkowscy, Krzyczewscy.

Pierwsza parafia katolicka w tym prawosławnym regionie powstała dopiero na początku XVII w. w Mścisławiu. W 1601 r. większość duchowieństwa prawosławnego w mścisławskim przystąpiła do unii brzeskiej. W 1634 r. Władysław IV zgodził się na utworzenie w Mohylewie biskupstwa (eparchii) dyzunickiego obejmującego całą Białoruś.

Województwa nie ominęły klęski wojen toczonych w połowie XVII w. Szczególne spustoszenie przyniósł rok 1654. Wojska rosyjskie pod dowództwem wojewody Trubeckiego zdobyły Mścisław i dokonały rzezi ludności kwitnącego dotąd, trzydziestotysięcznego miasta. Z tych, którzy nie zdążyli wcześniej uciec, zginęło 15000 osób, żywych zostało ok. 700. Mieszkańców Mścisławia nazywano odtąd niedosiekami.

W granicach Rzeczypospolitej województwo mścisławskie pozostawało do I rozbioru (1772), kiedy to przyłączone zostało do Rosji i przekształcone w gubernię mohylewską. Podobnie jak w przypadku innych utraconych województw, król nadal, do końca istnienia I Rzeczypospolitej, mianował urzędników województwa, a ta część szlachty, która opuściła województwo, sejmikowała i wybierała posłów oraz deputatów.

[edytuj] Po rozbiorach

W 1918 r. na terenie byłego województwa mścisławskiego walczył przedzierający się do Polski I Korpus Polski generała Józefa Dowbór-Muśnickiego spotykając się z poparciem miejscowej polskiej ludności i ochraniając ją przed mordami bolszewików.

Swój szlak bojowy 1 Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki rozpoczęła od sforsowania rzeki Mierei stanowiącej przez długi czas granicę pomiędzy Rosją a Rzecząpospolitą Obojga Narodów a jednocześnie wschodnią granicę województwa mścisławskiego. W bogatej później symbolice dotyczącej bitwy pod Lenino nie nawiązywano oczywiście do tego zbiegu okoliczności.

[edytuj] Urzędnicy

Godności senatorskie województwa mścisławskiego nie plasowały się zbyt wysoko w hierarchii urzędów. Z tego powodu nie stanowiły łakomego kąska dla ambitnych przedstawicieli największych rodów magnackich. W większości obsadzane były przez lokalne możnowładztwo reprezentowane przez potomków kniaziów litewskich i ruskich, a nawet przedstawicieli średniej szlachty. Podobnie było ze starostwem. Urzędy ziemskie, jak wszędzie, opanowała średnia szlachta, dla której były to godności wskazujące jej pozycję w lokalnym środowisku.

[edytuj] Wojewodowie, kasztelanowie i starostowie mścisławscy

wojewodowie mścisławscy		kasztelanowie mścisławscy		starostowie mścisławscy
1566-1578	Jurij Ostyk (Ościk)	1566-1586	Iwan Sołomerecki	1527	Jan Hlebowicz
1578-1593	Paweł Pac	1586-1588	Stanisław Naruszewicz	1528	Jan Ilinicz
1593-1595	Hieronim Chodkiewicz	1588-1599	Szymon Wojno	1529	Jerzy Zenowicz
1595-1596	Stanisław Narbut	1599-1603	Sokoł Wojno	1535	Bazyli Połubiński
1596-1599	Jan Zawisza	1603-1610	Jan Meleszko		Jan Sołomerecki
1600-1605	Piotr Dorohostajski	1610-1613	Fiodor Łukomski	1539	Jerzy Zenowicz
1605-1611	Andrzej Sapieha	1613-1620	Konstanty Hołowczyński	1547	Jan Hlebowicz
1611-1614	Eustachy Jan Tyszkiewicz	1620-1621	Szymon Samuel Sanguszko	1551-1555	Jan Połubiński
1614-1617	Aleksander Hołowczyński	1622-1625	Krzysztof Drucki-Sokoliński	1566-1571	Jan Sołomerecki
1617-1621	Marcin Giedrojć	1625-1633	Konstanty Pałubiński	1593-1607	Paweł Pac
1621-1626	Janusz Skumin Tyszkiewicz	1633-1639	Jan Feliks Ogiński	1611	Piotr Pac
1627-1636	Mikołaj Kiszka	1639-1643	Mikołaj Abramowicz	1612	Jan Drucki-Sokoliński
1636-1639	Krzysztof Kiszka	1643-1644	Jan Kamieński	1615	Mikołaj Frąckiewicz Radzimiński
1639-1643	Józef Korsak	1644-1646	Bohdan Stetkiewicz	1623-1626	Krzysztof Stefan Sapieha
1643-1647	Mikołaj Abramowicz	1646-1649	Jan Eustachy Kossakowski	1635-1641	Józef Korsak
1647-1650	Fryderyk Sapieha	1653-1655	Krzysztof Ciechanowiecki	1641-1650	Jarosz Radziwiłł
1650-1659	Hrehory Drucki-Horski	1655-1662	Jan Antoni Drucki-Sokoliński	1651	Gedeon Tryzna
1659-1672	Mikołaj Ciechanowiecki	1662-1666	Stanisław Białłozor	1653	Krzysztof Ciechanowiecki
1672-1681	Jan Ogiński	1667-1702	Paweł Ryszkowski	1658-1671	Mikołaj Ciechanowiecki
1681-1685	Szymon Karol Ogiński	1703	Marian Karol Ogiński	1674-1680	Jan Ogiński
1685-1698	Aleksander Jan Mosiewicz	1703-1715	Michał Kamiński	1681-1697	Leon Kazimierz Ogiński
1698-1713	Michał Dowmont Siesicki	1715-1722	Konstanty Benedykt Brzostowski	1701-1705	Michał Bogusław Kociełł
1714-1730	Jan Tyzenhaus	1722-1730	Krzysztof Dominik Puzyna	1706	Grzegorz Antoni Ogiński
1730-1731	Krzysztof Dominik Puzyna	1730-1738	Samuel Łazowy	1710	Bogusław Kociełł
1732	Jerzy Felicjan Sapieha	1738-1740	Stanisław Ogiński	1716	Mikołaj Sapieha
1735	Kazimierz Niesiołowski	1740-1744	Józef Szczytt Niemirowicz	1717-1719	Kazimierz Ogiński
1735-1737	Kazimierz Chłusiewicz	1746-1752	Michał Puzyna	1719-1729	Jan Kazimierz Lendorff
1737-1742	Michał Józef Massalski	1752-1761	Jan Zabiełło	1731-1733	Feliks Ciechanowiecki
1742-1750	Jerzy Felicjan Sapieha	1761-1775	Józef Tyszkiewicz	1734-1738	Aleksander Wołłowicz
1750-1758	Ignacy Sapieha	1775-1783	Stanisław Tyszkiewicz	1738-1747	Nikodem Ciechanowiecki
1758-1770	Konstanty Ludwik Plater	1783-1786	Tadeusz Billewicz	1749-1757	Krzysztof Wołłowicz
1770-1786	Józef Jerzy Hylzen	1786-1792	Józef Chrapowicki	1757	Michał Antoni Sapieha
1786-1788	Tadeusz Billewicz	1792	Ignacy Daszkiewicz	1757-1767	Mikołaj Tadeusz Łopaciński
1788	Franciszek Ksawery Chomiński			1767-1772	Jan Nikodem Łopaciński

[edytuj] Zobacz też

• podział terytorialny Rzeczypospolitej Obojga Narodów