Konkatedra św. Stanisława Biskupa w Ostrowie Wielkopolskim
Z Wikipedii
| Konkatedra św. Stanisława Biskupa w Ostrowie Wielkopolskim | |
 Konkatedra w Ostrowie Wielkopolskim od strony płn. |
|
| Data budowy | 1904-1906 |
| Data poświęcenia | XVII wiek |
| Wyznanie | katolicyzm |
| Rodzaj | konkatedra |
| Wezwanie | św. Stanisława Biskupa |
| Architekt | Roger Sławski |
| Budulec | cegła |
Konkatedra św. Stanisława Biskupa Męczennika - druga (po katedrze w Sosnowcu) pośród katedr i konkatedr polskich, wybudowana w stylu neoromańskim. Położona w Śródmieściu, przy pl. Stefana Rowińskiego, otoczona kompleksem zabytkowych budynków parafii.
Spis treści |
[edytuj] Historia
[edytuj] Pierwszy kościół, XV w.-1782
Pierwszy kościół powstał w Ostrowie w pierwszej połowie XV w., prawdopodobnie w czasie zbliżonym do czasu lokacji samego miasta (w 1404 lub wcześniej). Nosił wezwania Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny, św. Stanisława Biskupa i Męczennika, św. Andrzeja Apostoła oraz św. Doroty. Początkowo był to kościół filialny parafii w Wysocku, osobną parafię ostrowską ustanowiono w Poznaniu z nadania kanonika kolegiaty kaliskiej, Jerzego z Ostrowa herbu Korab w 1434. Konsekrowany został dopiero w połowie XVII w. przez sufragana gnieźnieńskiego Jana Madalińskiego. Wiadomo tylko, że był to obiekt drewniany, można też, z dużym prawdopodobieństwem, przypuszczać o jego niewielkich rozmiarach i posiadaniu jednej prostej nawy.
[edytuj] Drugi kościół, 1782-1906
W związku z zapoczątkowanym w XVIII w. przyspieszonym rozwojem Ostrowa pojawiła się konieczność budowy nowej, większej świątyni. Powstała ona, dzięki właścicielowi miasta Michałowi Radziwiłłowi, w latach 1781-1782, na miejscu pierwszego kościoła. Nigdy nie dokonano konsekracji. Jego dobrodziejami i patronami byli między innymi książęta Bogusław Fryderyk Radziwiłł i Wilhelm Radziwiłł. Była to obszerna, drewniana świątynia wybudowana na planie bazylikowym, z trzema nawami, o bogatym wyposażenia wnętrza (w 1906 roku było w niej 9 ołtarzy). Obok stała prosta drewniana dzwonnica. Z "drugim kościołem" związani byli między innymi ks. Augustyn Szamarzewski, ks. książę Edmund Radziwiłł, ks. Wincenty Głębocki, ks. Edmund Dalbor, ks. Edward Likowski. Świątynię rozebrano, w związku budową nowej, w 1906, a jego wyposażenie przekazano innym parafiom. Głównym źródłem informacji o "drugim" kościele jest wydana w 1906 roku praca Stary kościół parafialny w Ostrowie autorstwa ks. Arkadiusza Lisieckiego.
[edytuj] Trzeci kościół, od 1906
Szybki rozwój Ostrowa na przeł. XIX i XX w. oraz rosnący wśród mieszkańców miasta udział katolików wymusił budowę nowego kościoła. Autorem pierwszego projektu został Sylwester Pajzderski, kolejnego (w oparciu o pierwszy) Roger Sławski. Zdecydowano się na odwołania do stylu romańskiego, aby odróżnić kościół od budowanych przez Niemców świątyń gotyckich. Kamień węgielny pod budowę wmurowano w 1904 roku, w 500 rocznicę powstania pierwszego ostrowskiego kościoła. Nowa fara powstała staraniem m.in. księdza Walentego Śmigielskiego (który jednak nie dożył ukończenia budowy), a głównym fundatorem został książę Ferdynand Radziwiłł. Poświęcenie odbyło się 30 września 1906, a konsekracja 6 października.
W 1920 Jarosław Iwaszkiewicz pisał o kościele: najładniejszy z kościołów współczesnych, jakie widziałem, szczególnie we środku, biały marmurowy, taki artystycznie wykończony w każdym szczególe, że robi nadzwyczajne wrażenie. W 1929 wykonano polichromię (Henryk Jackowski-Nostitz), której zdecydowana kolorystyka nie wpisuje się jednak w ogólną koncepcję kościoła.
W 1976 fara została nawiedzona przez obraz Matki Boskiej Częstochowskiej - w uroczystościach uczestniczyli prymas Stefan Wyszyński i kardynał Karol Wojtyła. 25 marca 1992, bullą Jana Pawła II wyniesiono farę do rangi konkatedry diecezji kaliskiej.
Do 29 czerwca 2007 proboszczem był ks. prałat Alfred Mąka. Spośród wcześniejszych wymienić należy m.in. ks. Stanisława Matuszczaka i ks. Leona Płotkę, a wikariuszem w parafii był, późniejszy prałat, ks. Czesław Majorek.
Od 1 lipca 2007 decyzją bpa Stanisława Napierały proboszczem parafii św. Stanisława Biskupa Męczennika został ks. prałat Tomasz Ilski, który 8 maja 2008 roku został podniesiony do godności prałata kapituły konkatedralnej.
[edytuj] Kult św. Anny
Trwa w parafii nieprzerwanie od 1632. Najstarszym zabytkiem kościoła jest malowany na desce obraz św. Anna z XVII w.
[edytuj] Architektura
Konkatedra jest czteroprzęsłową i trójnawową bazyliką z transeptem. Zbudowana z czerwonej, półklinkierowej cegły, dekoracje powstały z białego piaskowca. U zbiegu transeptu i nawy znajdują się rzygacze w postaci smoków. Rozbudowane, zakończone trójbocznie prezbiterium otoczone jest wieńcem absyd połączonych korytarzem i pokrytych stożkowymi dachami. Jego ośmioboczna bryła zwieńczona jest dachem ostrosłupowym. W nawach i transepcie zastosowano sklepienie krzyżowe, a w prezbiterium konchowe z lunetami. Wieża położona jest asymetrycznie, w przedniej części kościoła. Liczy 55 metrów wysokości. Zakończona jest spiczastym, czteropołaciowym dachem. Kościół był budowany na podmokłym gruncie więc wylano pod niego metrowej grubości płytę betonową, a pod samą wieżę wbito, na głębokość 8 metrów, 200 pali. Masywne fundamenty były pomyślane na grobowiec rodziny Radziwiłłów (G. Klause Roger Sławski...).
[edytuj] Fasada
Fasada z portykiem, rozetą wypełnioną witrażami oraz z kompozycją arkadowych wnęk. Portyk z piaskowca posiada kolumnadę oraz tympanon, na którym znajduje się płaskorzeźba Władysława Marcinkowskiego Zwiastowanie. Pod kolumnadą ustawione jest inne dzieło tego autora, pochodząca ze Starego Cmentarza rzeźba nagrobna Pielgrzym, wyrzeźbiona w piaskowcu w roku 1890.
[edytuj] Wnętrza
Dla witraży opracowano program ikonograficzny:
- w czołowych oknach prezbiterium znajdują się sceny z życia Chrystusa,
- w rozetach północnej części transeptu umiejscowione są Ukrzyżowanie i płaczące anioły,
- w rozetach ściany południowej transeptu przedstawiono Wniebowstąpienie i adorujące anioły,
- wokół ołtarza Matki Boskiej Częstochowskiej ulokowano, ufundowane przez ks. Śmigielskiego, witraże muzykujących aniołów.
Polichromia przedstawia kwiatowe motywy dekoracyjne, w które wkomponowano przedstawienia figuralne. Na sklepieniu prezbiterium namalowano polskich świętych i błogosławionych, przy czym centralne miejsce zajmuje święty Stanisław. Wizerunki świętych przedstawione są także we wnękach umiejscowionych w nawie kościoła.
Przestronne, oktogonalne prezbiterium posiada dwupoziomową galerię z 30, wykonanymi z piaskowca, kolumnami wspierającymi kopulaste sklepienie. Po środku znajduje się marmurowy ołtarz główny z sygnaturą na mensie Fecit Stefan Ballenstedt Berlin - Poznań 1907. Ołtarz zdobią cenne rzeźby:
- sprowadzona z Włoch i wykonana z alabastru Najświętsza Maria Panna z Dzieciątkiem Jezus,
- wykonane przez Władysława Marcinkowskiego rzeźby adorujących aniołów.
Kościół posiada 6 ołtarzy bocznych:
- ołtarz Serca Jezusowego, w prawej nawie, w absydzie,
- ołtarz św. Józefa, d. św. Anny, w prawej nawie, w niszy,
- ołtarz św. Teresy od Dzieciątka Jezus, w prawej nawie, w niszy,
- ołtarz Matki Boskiej Częstochowskiej. w prawej nawie, w bocznej kaplicy,
- ołtarz Matki Bożej Nieustającej Pomocy, w lewej nawie, w absydzie,
- ołtarz św. Antoniego, w lewej nawie.
W ołtarzu Serca Jezusowego znajdują się cztery rzeźby Marcina Rożka, wykonane około 1930 z drewna lipowego. Przedstawiają św. Alojzego, św. Wincentego á Paulo, św. Franciszka Serafickiego i św. Stanisława Kostkę.
W ołtarzu Matki Bożej Nieustającej Pomocy znajduje się pięć drewnianych (umieszczonych na marmurowych podstawach) rzeźb autorstwa Władysława Marcinkowskiego. Są one naturalnej wielkości i przedstawiają: św. Kazimierza, św, Jacka, św. Andrzeja apostoła, św. Stanisława biskupa oraz św. Jana Nepomucena.
W kaplicy bocznej znajdują się: ołtarz Matki Boskiej Częstochowskiej będący pamiątką po więzionym w Ostrowie kard. Ledóchowskim, witraże muzykujących aniołów fundacji ks. Śmigielskiego oraz grób ks. Kazimierza Rolewskiego byłego proboszcza ostrowskiego (trwa proces beatyfikacyjny).
W kościele znajdują się także: marmurowa ambona z mozaiką św. Piotra, marmurowa chrzcielnica z nakryciem z kutej blachy, głowa ze zniszczonego przez hitlerowców, najstarszego w Ostrowie, pomnika św. Jana Nepomucena, dzwon z pierwszego kościoła (konkatedra jest trzecim) oraz pamiątkowe tablice ku czci Mieczysława Ledóchowskiego, Edmunda Dalbora oraz Walentego Śmigielskiego.
[edytuj] Budynki towarzyszące
Budowa nowego kościoła pomyślana została kompleksowo. W krótkim przedziale czasu przed i po wybudowaniu fary powstało kilka obiektów służących parafii.
- Plebania, powstała ok. 1906, posiada elementy neogotyku (ozdobnie zwieńczone ryzality), licowana jest kontrastującymi: czerwoną cegłą i białym tynkiem, otoczona jest obszernym ogrodem.
- Dom Katolicki, powstały pod koniec XIX w., ascetyczny w wyglądzie - prosty budynek z wysokimi (gotyckimi) oknami, wewnątrz scena teatralna, stworzona w latach zaborów dla przeciwwagi do pruskiego Teatru Miejskiego, na bokach sceny znajdują się popiersia Tadeusza Kościuszki i Karola Marcinkowskiego, a na kurtynie przedstawione są warszawskie Łazienki. Obiekt był jednym z najważniejszych ośrodków narodowych w Ostrowie w latach pruskich. Najważniejsze wydarzenia, które są związane z Domem Katolickim noszą nazwę Republiki Ostrowskiej.
- Konwikt Arcybiskupi, powstały XIX i XX w., z elementami neobaroku, z godłami arcybiskupimi na szczytach, Niemcy, w czasach zaborów, nazywali to miejsce "rozsadnikiem polskości", obecnie Muzeum i Pracownia Konserwatorska Diecezji Kaliskiej.
- Grota Matki Boskiej z lat 1928-1933.
[edytuj] Bibliografia
- Anna Rogalanka, Sztuka regionu ostrowskiego. Wybrane zabytki i problemy, w:Ostrów Wielkopolski - dzieje miasta i regionu, Poznań 1990
- Ostrów Wielkopolski - dzieje miasta i regionu, praca zbiorowa, Poznań 1990
- Gabriela Klause, Roger Sławski. Architekt 1871-1963, Poznań 1999
- Marek Olejniczak, Bedeker ostrowski, Ostrów Wielkopolski 2004
