Wikipedysta:Pudelek/brudnopis1

Z Wikipedii

Beskidenverein (pol. Towarzystwo Beskidzkie, w niektórych opracowaniach Związek Beskidzki) – niemiecka organizacja turystyki górskiej założona w 1893. Była pierwszą organizacją działająca na terenie polskich Beskidów (Polskie Towarzystwo Tatrzańskie założono w 1873, ale długo ograniczało swoją działalność do Tatr, czeska Pohorská jednota "Radhošť" aktywna była w Beskidach należących obecnie do Czech).

Beskidenverein prowadziło szeroko zakrojoną działalność na rzecz propagowania turystyki masowej; było pionierem turystyki beskidzkiej w wielu dziedzinach. Działało oficjalnie do 1945.

Spis treści 1 Początki oraz działalność do 1918 1.1 Podział organizacyjny przed I wojną światową 1.2 Liczba członków Beskidenverein w latach 1893 - 1909 1.3 Działalność znakarska w Beskidach 1.4 Działalność wydawnicza 1.5 Schroniska Beskidenverein 1.6 Organizacja wypoczynku dla dzieci 1.7 Popularyzacja narciarstwa 1.8 Współpraca z innymi organizacjami turystycznymi 2 Podział Beskidenverein po I wojnie światowej 3 Działalność Towarzystwa Beskidzkiego w niepodległej Polsce 3.1 Próby porozumienia i konflikty z Polskim Towarzystwem Tatrzańskim 3.2 Nowe schroniska w niepodległej Polsce 4 Towarzystwo Beskidzkie w Czechosłowacji 4.1 Współpraca z innymi niemieckimi organizacjami turystycznymi 4.2 Schroniska BV w Czechosłowacji 4.3 BV w przededniu wojny 5 Towarzystwo Beskidzkie w Republice Weimarskiej 6 Beskidenverein podczas II wojny światowej 6.1 Utworzenie Głównego Związku Beskidzkiego 6.2 Dawne polskie i czechosłowackie schroniska pod administracją niemiecką 7 Koniec istnienia BV 8 Przypisy

[edytuj] Początki oraz działalność do 1918

Druga połowa XIX wieku to okres tworzenia pierwszych organizacji turystycznych i górskich w całej Europie. Na Śląsku austriackim jako pierwsze utworzono oddziały niemieckiego Morawsko - Śląskiego Sudeckiego Towarzystwa Górskiego (Mährisch-Schlesischer Sudetengebirgsverein, MSSGV) - sekcję w Opawie (1882), a następnie w Vitkovicach (obecnie dzielnica Ostrawy - 1884). W 1884 we Frenštátě pod Radhoštěm powstała czeska Jedność Górska Radhoszcz (Pohorská jednota "Radhošť"). Już wtedy pojawiły się głosy stworzenia niemieckiej organizacji turystycznej działającej tylko w Beskidach - aktywnymi tego propagatorem byli Karl Richter - polityk i prawnik oraz nauczyciel Johann Hadaszczok - obaj z Morawskiej Ostrawy. Ich marzenia spełniły się 28 lutego 1893 - we Frydku założono Beskidenverein. Wzorem była austriacka (a następnie ogólnoniemieckia) organizacja Alpenverein. Siedzibą główną miał zostać Frydek, ale ostatecznie ustanowiono ją w Morawskiej Ostrawie, a później przeniesiono do Cieszyna. Pierwszym przewodniczącym został Karl Richter. Na przełomie wieków najaktywniejszymi działaczami byli profesorowie niemieckich szkół średnich z Morawskiej Ostrawy (J. Matzura), Cieszyna (A. Steiner) i Bielska (K.Kolbenheyer).

Organizacyjnie BV składało się z samodzielnych sekcji, pomiędzy które podzielony został cały obszar zainteresowań. Członkami byli Niemcy mieszkający licznie na ówczesnym Śląsku austriackim oraz na północnych Morawach; celem było zagospodarowanie dla potrzeb turystycznych terenów od Łysej Góry na zachodzie po Babią Górę na wschodzie Beskidów: umożliwienie praktycznej realizacji celów (...) przez: znakowanie szlaków i poprawianie dróg, przez budowę i uruchamianie punktów oparcia w górach - ułatwianie poruszania się w Beskidach i zwiększanie chęci wędrowania - (cytat ze statutu BV z 1893)^[1].

Głównym źródeł pozyskiwania funduszy (oprócz składek członkowskich) było wsparcie finansowe ze strony niemieckich właścicieli ziemskich, niemieckiego mieszczaństwa oraz fabrykantów. Związek wspierali również materialnie oraz politycznie książęta cieszyńscy z linii Habsburgów - arcyksiążę Albrecht, a po jego śmierci w 1895 arcyksiążę Fryderyk.

Wśród turystów, którzy na przełomie XIX i XX wieku odwiedzali Beskid Śląski w liczbie kilkadzesiąt tysięcy osób rocznie około 90% stanowili Niemcy, pozostali to głównie Czesi. Liczbę Polaków przechadzających się po górskich szlakach szacowano zaledwie na 1%^[2].

[edytuj] Podział organizacyjny przed I wojną światową

W 1909 Towarzystwo liczyło już 13 sekcji – najsilniejsze w Bielsku (i Białej - Sektion Bielitz-Biala), Cieszynie i Vitkovicach. Podział terytorialny wyglądał następująco: Śląsk austriacki - Bielsko, Cieszyn, Frydek, Bilovec (od 1901), Bogumin (od 1909); Morawy - Morawska Ostrawa, Mistek, Vitkovice, Frýdlant nad Ostravicí, Nový Jičín; Śląsk niemiecki: Racibórz (od 1897), Katowice (od 1898), Bytom (od 1906) i Mysłowice (od 1907). W 1915 liczba ta wzrosła do 18 - przybyły kolejne sekcje z Niemiec - Pszczyna, Rybnik, Królewska Huta, a nawet odległa od Beskidów sekcja z Wrocławia.

Najbardziej aktywna była "od zawsze" sekcja bielska - już w roku założenia liczyła 432 członków (w 1909 - 1205) i wyznaczyła szlaki na Szyndzielnię, Klimczok i Błatnią^[3].

Walne zjazdy BV odbywały się każdorazowo w siedzibie innej sekcji, które brały udział w obradach poprzez swoich delegatów.

[edytuj] Liczba członków Beskidenverein w latach 1893 - 1909

• 1893 - 1534
• 1895 - 1814
• 1900 - 2835
• 1905 - 3238
• 1909 - 4618

W roku 1915 liczba członków Towarzystwa przekroczyła 5 tysięcy. Najwięcej z nich (ok. 40%) pochodziło z Rzeszy, nieco mniej ze Śląska austriackiego, a z Moraw ok. 25%.

Źródło: Německý horský spolek Beskidenverein^[4].

[edytuj] Działalność znakarska w Beskidach

Towarzystwo wytyczało i znakowało szlaki turystyczne. W roku powstania BV oznakowało pierwsze szlaki w Beskidach - okolice Klimczoka, Magury i Błatniej, nie wiadomo jednak w jakiej formie i jakie trasy; pierwszy dokładny opis szlaków dotyczy terenów w rejonie Babiej Góry. W sierpniu 1894 Wilhelm Schlesinger (członek bielskiego BV), Lajos Klein (poczmistrz z Orawskiej Półgóry) oraz dwóch innych działaczy oznaczyło szlak Oravská Polhora Slana Voda (zakład kąpielowy Słona woda w Orawskiej Półgórze) - polana Hucisko - Gajówka Hviezdoslava – Głodna Woda - Diablak. Kolor szlaku był czerwony. 11 czerwca 1895 Schlesinger po uzyskaniu zezwolenia z dyrekcji Dóbr Żywieckich (teren był właścicielem arcyksięcia Stefana Habsburga z Żywca) wraz z zespołem wytyczył pierwszy dokładnie opisany szlak w Beskidach polskich na trasie Widły - Gruba Jodła - Markowe Szczawiny - Dejakowe Szczawiny - Stary Groń - Widły^[5]. Pierwszy polski szlak pojawił się w tym rejonie (i zarazem w całych Beskidach Zachodnich) dopiero w 1906.

Do roku 1905 BV wyznaczyło już 700 km szlaków, a system znakowania - kolorowy pasek pomiędzy dwoma białymi (ustalony w 1897) został później przyjęty w wielu krajach, zaczęło go również używać PTT.

[edytuj] Działalność wydawnicza

BV było pionierem w Beskidach w wielu dziedzinach - niezwykle istotna była działalność wydawnicza. Opublikowało liczne mapy, pierwsze przewodniki górskie, księgi jubileuszowe, sprawozdania i periodyki (m.in. Mitteilungen des Beskidenvereines - od 1904, najpierw w Bielsku, później w Cieszynie). Sama tylko najsilniejsza sekcja bielska wydawała własne roczniki (Jahrbuch der Sektion Bielitz-Biala des Beskiden-Vereines od 1906).

[edytuj] Schroniska Beskidenverein

Beskidenverein propagowało zarówno turystykę górską jak i narciarstwo, ale przede wszystkim budowało pierwsze prawdziwe schroniska (obiekty noclegowe istniały już w górach wcześniej, lecz nie były to typowe schroniska turystyczne - nie korzystali z nich turyści, lecz arystokracja i koła łowieckie). Przed I wojną światową otwarto je w następujących miejscach:

• Jaworowy (Jaworowy) - kwiecień 1895; wybudowała je sekcja cieszyńska. Było to pierwsze schronisko turystyczne na terenie Beskidów (Erzherzog - Friedrich - Schutzhaus ku czci arcyksięcia Fryderyka z cieszyńskiej linii Habsburgów).
• Łysa Góra (Lysa - Berg, Kahlberg) - 1895 wspólnym wysiłkiem pięciu sekcji pod nazwą Erzherzog - Albrecht - Schutzhaus. Patronem został arcyksiążę Albrecht, który zmarł w tym roku. Ceny były wysokie i na nocleg mogli pozwolić sobie tylko ludzie majętni. W 1897 obok schroniska umieszczono pierwsze urządzenia do pomiarów meteorologicznych, których dokonywał gospodarz. Natomiast w 1908 na szlaku biegnącym w stronę szczytu otwarto Ostrauer Hütte, jako punkt wypoczynkowy dla mniej zaprawionych turystów. Budynek na szczycie utrzymywany był przez Zarząd Główny BV, natomiast Ostrauer Hütte przez sekcję z Morawskiej Ostrawy.
• Szyndzielnia (Kamitzerplatte) - 1897. Było to pierwsze schronisko turystyczne (Schutzhaus auf dem Kamitzerplatte) na terenie Beskidów należących obecnie do Polski, istniejące po rozbudowie do dnia dzisiejszego. W 1907 z okazji 10-lecia powstania schroniska dobudowano drewniany domek w stylu szwajcarskim, który miał służyć jako dodatkowy schron. Grunt pod schroniskiem przeszedł na własność Towarzystwa dopiero w 1940, po długim okresie dzierżawy. Zarządzała nim sekcja z Bielska. W 1906 obok schroniska utworzono ogród botaniczny (alpinarium) zwany beskidzkim - miał ok. 400 m² i zasadzono w nim 350 roślin ze 120 gatunków. Pomysłodawcą był dr Edward Schnack, członek BV, muzealnik i przyrodnik. Ogród istnieje do dnia dzisiejszego.
• Biały Krzyż (Weisse Kreuz) w paśmie Małego Połomu - w 1897 gospoda i schronisko Beskidenheim zostało wydzierżawione od czeskiego właściciela; w jego miejscu w 1902 sekcja vitkovicka otworzyła nowe, większe schronisko Schutzhütte Weisse Kreuz. W roku 1907 do dyspozycji turystów przekazano tzw. willę letnią nazwaną Josefinenheim na cześć żony wielkiego przyjaciela i darczyńcy BV Friedriecha Schustera.

• Sławicz - 1898 lub 1899; powstaje schronisko (Hadaszczok - Hütte), poświęcone pamięci Johanna Hadaszczoka, drugiego prezesa BV, który zmarł w 1895 bezpośrednio po wędrówce górskiej (miał duże problemy zdrowotne). Zarządzane przez sekcję z Vitkovic.
• Magurka Wilkowicka (Josefsberg) - 1903, dwukrotnie spłonęło - 1907 i 1912, dwukrotnie odbudowywane pod nazwą Erzherzogin Maria Theresia - Schutzhaus auf dem Josefsberg. Istnieje do dzisiaj.
• Wielkia Czantoria (Großer Czantory-Berg) - 1904 jako Erzherzogin Isabella - Schutzhaus auf dem Großer Czantory-Berg (patronką była Isabella von Croy-Dülmen, żona arcyksięcia Fryderyka, ówczesnego księcia cieszyńskiego). Wybudowane i zarządzane przez sekcję cieszyńską.
• Babia Góra (Teufelspitze, Babia gura) - wybudowane w 1905 jako Schlesinger-Schutzhaus (od nazwiska bardzo zasłużonego dla Towarzystwa Beskidzkiego Wilhelma Schlesingera, który był również projektantem schroniska) - do lat 30. XX wieku było to najwyżej położone schronisko w Karpatach. W 1933 Dyrekcja Lasów Państwowych z Lwowa zakwestionowała prawo BV do gruntu, na którym stało schronisko i po procesie sądowym odebrała je Niemcom w 1938 (faktycznie już w 1936 przekazano je Spółdzielni Lasów Państwowych "Leśnik" z Lwowa). Do roku 1939 funkcjonowało jako schronisko polskie, popularnie zwane Leśnikiem. Obecnie nie istnieje – pozbawione gospodarza w 1949 uległo zniszczeniu z powodu pożaru, a ruiny rozebrano do fundamentów w 1980. W schronisko od 1905 znajdowała się również księga meldunkowa z odezwą w trzech językach - niemieckim, węgierskim i polskim. Wcześniej, bo w 1904, BV na szczycie Babiej Góry zainstalowało skrzynkę z księgą pamiątkową dla turystów.

Na Klimczoku w latach 1894 - 1895 z inicjatywy Towarzystwa rozbudowano dotychczasowe drewniane schronisko z 1872 służące głównie myśliwym (Klementinenhütte od nazwiska właścicielki tych terenów - Klementyny von Primavesi). Niestety - obiekt miał pecha, gdyż trzykrotnie trawił go pożar (w 1895 podczas otwarcia po rozbudowie^[6], w 1910 i w 1913), w związku z tym z pomocą BV w 1914 wybudowano nowy - kamienny, który dotrwał do czasów współczesnych.

Wszystkie wymienione schroniska posiadały restauracje, noclegi były możliwe w osobnych pokojach "dla pań" oraz "dla panów". Na początku XX wieku nocleg kosztował 1,60 korony, natomiast na materacu 60 halerzy. Z wyjątkiem Hadaszczok - Hütte obiekty były czynne przez cały rok.

W 1894 na stokach Dębowca (Seniorberg) w dawnej gajówce książąt Sułkowskich Związek otworzył gospodę (Baumgärtel), jednak nie było to typowe schronisko turystyczne i w początkowych latach służyło jedynie jako miejsce odpoczynku dla turystów zmierzających z Bielska na Szyndzielnię. Dopiero w późniejszym okresie zaczęło udzielaċ noclegów. Nadal istnieje i służy turystom.

Wybudowano także drewniany schron na Romance (tzw. Ski-hütte przeznaczony dla narciarzy, zniszczony podczas I wojny światowej przez górali).

Już w tym okresie rodziły się konflikty pomiędzy Towarzystwem a organizacjami polskimi i czeskimi - Niemcy na swoich tabliczkach, znakach oraz w schroniskach używali głównie języka niemieckiego (chociaż na Babiej Górze były również napisy węgierskie, a sporadycznie zdarzały się polskie i czeskie). Polacy i Czesi domagali się nazw dwujęzycznych, na co Niemcy nie chcieli się zgodzić, argumentując, że na szlakach znaczną większość stanowią turyści niemieckojęzyczni.

[edytuj] Organizacja wypoczynku dla dzieci

Podobnie jak inne niemieckie organizacje turystyczne także Beskidenverein postanowiło organizować kolonie dla dzieci, aby w ten sposób propagować aktywną turystykę od najmłodszych lat. Sekcja z Morawskiej Ostrawy od 1901 wysyłała dzieci do Jabłonkowa, a od 1903 do Poruby. W 1908 przekazała organizację kolonii niezależnemu towarzystwu Fereinheim.

[edytuj] Popularyzacja narciarstwa

W 1907 sekcja Bielska założyła Zimowy klub sportowy (Wintersportklub) propagujący sporty zimowe, głównie narciarstwo - działalność prowadził wśród śląskich i małopolskich Niemców; po I wojnie światowej brał on udział w założeniu Polskiego Związku Narciarskiego. Najlepszy narciarz Wintersportklubu Teodor Winschenk (Weinschenck) był w okresie międzywojennym trzykrotnym mistrzem Polski, a ponadto reprezentował Polskę w konkurencjach alpejskich na olimpiadzie w Garmisch-Partenkirchen. Sekcja ta dość szybko odłączyła się od macierzystej organizacji i jej historia biegła odtąd osobną drogą.

Pierwsze zawody narciarskie pod patronatem BV odbyły się w 1907 na stokach Łysej Góry i wzięło w nich udział 32 zawodników. Właśnie m.in. dla potrzeb narciarzy wybudowano Ostrauer Hütte oraz schrony narciarskie na Romance (w roku 1912) i Skrzycznym (w roku 1924). Częste zawody oraz kursy szkoleniowe organizowano również na podszczytowych polanach Magurki Wilkowickiej.

[edytuj] Współpraca z innymi organizacjami turystycznymi

Władze BV zdawały sobie sprawę, że współpraca między organizacjami górskimi będzie bardzo ważna dla propagowania turystyki. Na terenie Rzeszy Niemieckiej i Austro-Węgier działało bardzo wiele podobnych organizacji, głównie niemieckich, które skupiały swą działalność na różnych pasmach górskich.

W 1895 zorganizowano w Cieszynie wystawę, która ilustrowała dotychczasową działaność BV oraz podkreślała piękno Beskidów - do udziału w niej zaproszono również towarzystwa górskie z dalszych pasm górskich.

W 1899 sekcja bielska BV zaproponowała Morawsko-Śląskiemu Sudeckiemu Towarzystwu Górskiemu wymianę zniżek - członkowie MSSGV mieli uzyskać zniżki w schronisku na Szyndzielni, którym administrowała sekcja bielska, w zamian za zniżki w schroniskach sudeckich. Zarząd Główny MSSGV przyjął propozycję przychylnie, ale ostatecznie ją odrzucił, uchwalając, że wymiana zniżek może nastąpić tylko między organizacjami, a nie z jedną sekcją.

Dopiero w 1902 Beskidenverein przystąpiło do wielostronnej umowy o współpracy i wymianie zniżek - oprócz MSSGV podpisały ją liczne sekcje z Niemieckiego i Austrackiego Towarzystwa Alpejskiego (Deutscher und Oesterreichischer Alpenverein, DuÖAV), Towarzystwo Niemieckich Turystów z Brna (Verein deutscher Touristen in Brünn) oraz kilka innych, mniejszych organizacji (w sumie ponad 50 sekcji i ponad 100 schronisk^[7]). Umowę zerwano w 1906 (z przyczyn finansowych nie była ona korzystna dla towarzystw alpejskich, których członkowie rzadko zaglądali w Beskidy lub Sudety). W 1913 członkowie BV ponownie uzyskali zniżnki w schroniskach MSSGV, a od 1914 schroniska Beskidenverein stosowały takie same ulgi wobec członków towarzystwa Morawsko-Śląskiego.

[edytuj] Podział Beskidenverein po I wojnie światowej

Działalność Towarzystwa Beskidzkiego była kontynuowana także po I wojnie światowej – Śląsk należący dotychczas do monarchii Habsburgów został podzielony między Polskę i Czechosłowację, natomiast dawny Śląsk pruski pomiędzy Polskę i Republikę Weimarską. Losy Beskidenverein, którego sekcje znalazły się po różnych stronach granicy, zaczęły biec osobnym torem, w zależności od państwa w jakim się znalazło. W praktyce powstały dwie osobne organizacje (polska i czechosłowacka), które jednak ze sobą współpracowały.

[edytuj] Działalność Towarzystwa Beskidzkiego w niepodległej Polsce

Polskie Beskidenverein ostro rywalizowało z polskimi organizacjami turystycznymi (słynna wojna na pędzle na stokach Babiej Góry, której początki sięgają pierwszej dekady XX wieku). Początkowa współpraca Związku z polskimi organizacjami została praktycznie zerwana po utworzeniu babiogórskiej sekcji PTT oraz rozpoczęciu budowy polskiego schroniska na Markowych Szczawinach, co nastąpiło jeszcze w okresie austriackim. Konflikty trwały nadal, praktycznie do końca okresu międzywojennego – krótkie czasy współpracy przeplatane były ciężką walką o turystów, prowadzoną często w sposób niezgodny z prawem (m.in. niszczono szlaki przeciwnika). Jednym z głównych powodów była rywalizacja na tle narodowościowym - BV propagowała w Beskidach "niemieckość" i działała głównie na rzecz turystów niemieckich, z kolei PTT za wszelką cenę chciało wpływy niemieckie ograniczyć.

Także państwo polskie nie rozpieszczało Towarzystwa Beskidzkiego - poza próbami zmuszenia do połączenia z PTT (czego nie czyniono w stosunku do innych organizacji turystycznych) drobiazgowo kontrolowano niemieckie obiekty, nie wydawano tzw. kart tatrzańskich na przekraczanie granicy z Czechosłowacją, bardzo dokładnie egzekwowano odprowadzanie podatków, dochodziło też do sabotażu (nie tylko przemalowywań szlaków, w którym zresztą cechowały obie strony, ale również podpaleń) - tak więc polscy politycy i działacze swoim zachowaniem nie łagodzili konfliktów.

Podobnie jak przed wojną, najsilniejszą sekcją w niepodległej Polsce była bielska i ona przejęła nieformalną rolę kierowniczą w Beskidenverein (w spotkaniach z innymi organizacjami turystycznymi polskie BV występowało często jako Beskidenverein Bielsko) - była najbardziej aktywna i posiadała największą liczbę członków (w Bielsku oraz Białej mieszkała największa liczba Niemców w granicach polskiego Śląska i zachodniej Małopolski). Bielsko zostało także główną siedzibą polskiej części BV.

W 1927 Towarzystwo liczyło około 4000 członków, później ich liczba stopniowo spadała - w 1936 miała wynosić około 1600, ale ta wartość wydaje się zaniżona^[8]. Najsilniejsza sekcja z Bielska w 1927 miała 2300 członków (w porównaniu z 1035 w roku 1911), a w 1931 - 2600^[9]. Tak nagły spadek liczby członków tłumaczony wzrostem aktwyności PTT na Śląsku Cieszyńskim jest raczej mało prawdopodobny.

W drugiej połowie lat 30. ponurym cieniem na Towarzystwie kładło się zbliżenie części działaczy z Jungdeustche Partei - w mniej lub bardziej jawny sposób popierającej Hitlera i prowadzącej antypolską politykę. Niektórzy z członków BV byli jednocześnie członkami partii "młodoniemieckiej" i wykorzystywali związkowe obiekty do celów dywersyjnych i szpiegowskich.

[edytuj] Próby porozumienia i konflikty z Polskim Towarzystwem Tatrzańskim

Na początku lat 20-tych PTT zaproponowało BV wejście do polskiej organizacji na prawach osobnego oddziału (domagały się tego także polskie władze) - Beskidenverein nie odpowiedziało na tą propozycje, obawiając się wchłonięcia przez Polaków. Na terenach gdzie prowadzono działalność znakarską starało się o uzyskanie wyłączności.

W 1927 powstał Związek Towarzystw Beskidzkich w Polsce. Utworzyły go niepolskie organizacje turystyczne, aby posiadać większą siłę przebicia w rywalizacji z organizacjami polskimi. W jego skład, oprócz BV weszło Towarzystwo "Przyjaciół Przyrody" (Naturfreunde) z Bielska i Aleksandrowic (Alexanderfeld)^[10], Żydowskie Towarzystwo Sportowe "Makkabi" z Bielska^[11] oraz Alpenverein, który od 1913 posiadał swoją sekcję w Katowicach i w 1930 liczył 307 członków. W tym czasie BV rywalizowało z polskimi organizacjami również ceną - pod koniec lat 20. składka wynosiła 5 zł plus 1 zł wpisowego, dzięki czemu otrzymywało się 50% zniżki w schroniskach należących do Towarzystwa Beskidzkiego w Polsce i Czechosłowacji (oraz w obiektach organizacji zaprzyjaźnionych) - w tym samym czasie PTT pobierało odpowiednio 18 zł i 5 zł^[8].

Na początku 1928 wybuchł spór o rozbudowę schroniska na Babiej Górze - protestowali Polacy, obawiając się, że większe schronisko niemieckie spowoduje marginalizację obiektu na Markowych Szczawinach i jednocześnie wskazując, że rozbudowa będzie miała miejsce na terenie objętym ochroną przyrody. Starostwo nowotarskie przyznało PTT rację i zakazało prac przy niemieckim schronisku. W związku z takim rozwojem sytuacji BV postanowiło wybudować nowy obiekt w innej części Beskidów - na Hali Lipowskiej

W październiku 1928 w lokalu PTT w Katowicach odbyła się wspólna konferencja w celu zakończenia konfliktu. BV wystąpiło jako Związek Towarzystw Beskidzkich w Polsce, reprezentując istniejące oddziały z Bielska i Białej, Cieszyna, Pszczyny, Nowego Bytomia, Królewskiej Huty oraz pozostałe organizacje sojusznicze. Polacy zgadzali się, aby prowadziło działalność znakarską według swojego systemu w okolicach Magury, Klimczoka, Błatniej i Skrzycznego (czyli w rejonie, gdzie było najbardziej aktywne^[12]), z kolei szlak z Przyborowa na Babią Górę pozostałby pod opieką niemiecką, ale system znakowania byłby PTT-owski. Polska organizacja nie wykluczała powiększenia "strefy wpływów" Beskidenverein, ale domagała się ograniczenia działalności w rejonie od Cieszyna po Babią Górę (a więc na południowych terenach polskiego Beskidu Śląskiego i Żywieckiego), gdzie i tak dominowało PTT.

W 1929 doszło do kolejnego spotkania wysłanników obu organizacji, tym razem w Cieszynie. Po raz kolejny ustalono zakres terytorialny działalności Beskidenverein (nie różnił się on zbytnio od tego z Katowic) - Beskid Mały na lewym brzegu Soły, grupa Klimczoka (włącznie z Błatnią) po przełęcz Beskidek między Brenną a Szczyrkiem, trasa na Skrzyczne oraz szlaki do schroniska na Babiej Górze i na przełęcz Salmopolską.

W 1931 BV wstąpiło do Związku Polskich Towarzystw Turystycznych w Warszawie (utworzonego w 1927), ale nie wiązało się to z żadnymi konkretnymi rozwiązaniami; zbyt dużo różnych organizacji wchodziło w jego skład, reprezentujących często przeciwstawne interesy i liczne konflikty doprowadziły do jego rozwiązana w 1937.

Porozumienie z Katowic i Cieszyna trwało krótko - do 1931, kiedy to Polskie Towarzystwo Tatrzańskie uzyskało od Ministerstwa Robót Publicznych wyłączność na prowadzenie gospodarki turystycznej w górach - wszystkie pozostałe organizacje miały swoją działalność uzgadniać z PTT; działacze BV naturalnie nie pogodzili się z takim stanem rzeczy. Ponieważ nie mogli rozbudować schroniska na Babiej Górze wystąpili do ministerstwa z prośbą o dofinansowanie budowy nowego obiektu na Hali Lipowskiej, ale okazało się, że odpowiednie fundusze zostały już przekazane PTT, z którym należy omówić kwestię budowy oraz ewentualną subwencję. Polacy zaopiniowali pozytywnie potrzeby Towarzystwa Beskidzkiego, ale na remont szlaków turystycznych oraz bieżące naprawy w już istniejących schroniskach. Na nowy niemiecki obiekt nie wyrażono zgody, argumentując, że znajduje się on po za "strefą wpływów" uzgodnioną w Katowicach w 1928. Beskidenverein nie pogodziło się z kompetencjami PTT do decydowania o lokalizacji nowych schronisk i, będąc legalnym nabywcą właściwych gruntów, po otrzymaniu odpowiednich administracyjnych zezwoleń rozpoczęło budowę. Obiekt pod koniec 1931 miał wykonaną podmurówkę i został zabezpieczony na zimę w sposób umożliwiający przyjmowanie turystów. Oficjalnie otwarto je w sierpniu następnego roku; po licznych przebudowach pełni swą funkcję również dzisiaj.

Pewne ocieplenie we wzajemnych relacjach nastąpiło w 1936 - Beskidenverein uwzględniło polskie postulaty o obniżeniu cen w schroniskach, co miało służyć popularyzacji turystyki (na przykład w schronisku na Hali Lipowskiej członkowie BV płacili za nocleg 1,20 zł, turyści niezrzeszeni 2,30, natomiast wycieczki szkolne i zbiorowe miały znaczne zniżki - odpowiednio 1,50 zł i możliwość negocjacji do 0,80 zł^[13]).

Zaostrzenie sytuacji międzynarodowej kładło się cieniem i na turystyce górskiej - w 1937 Halę Lipowską włączono do strefy nadgranicznej, co spowodowało ograniczenia w ruchu turystycznym - powodem były podejrzenia właścicieli o działalność antypolską. Okazały się one niebezpodstawne, także w stosunku do właściciela pobliskiego schroniska na Rysiance, które oficjalnie było obiektem "polskim".

W tym samy roku w Szczyrku odbyły się mistrzostwa Beskidenverein w narciarstwie - dzięki przychylnej postawie polskiego państwa^[14] przeprowadzono wówczas z zawodów transmisję radiową na falach niemieckiego radia - był to fakt bez precedensu w historii polskich imprez sportowych w Beskidzie Śląskim.

[edytuj] Nowe schroniska w niepodległej Polsce

Oprócz wspomnianego na Hali Lipowskiej Beskidenverein przejęło również kolejne:

• na Koziej Górze (Ziegenbock) - Stefanka od nazwiska burmistrza Bielska i prezesa BV dr Karola Steffana, w 1926. Obiekt rozbudowano, a w pobliżu powstał naturalny tor saneczkowy.
• na Klimczoku (Klementinenhütte) - obiekt wydzierżawiono w 1930 od dotychczasowego właściciela - barona Klobusa z Łodygowic, uprzedzając PTT.

W 1924 na Skrzycznym (Rauhkoppe) wybudowano drewniany schron narciarski, który przetrwał do II wojny światowej.

[edytuj] Towarzystwo Beskidzkie w Czechosłowacji

Upadek Austro-Węgier nie zakończył działalności Towarzystwa także i w Czechosłowacji. Oddzielone od polskich sekcji granicą czechosłowackie BV stało się praktycznie i formalnie samodzielną organizacją^[15], choć nadal współpracowało z kolegami działającymi w Polsce (zniżki BV honorowane były po obu stronach granicy). Główną siedzibą czechosłowackiej części Towarzystwa została Morawska Ostrawa.

Po I wojnie światowej przestała działać sekcja we Frydlancie, powstały jednak nowe - w miejscowościach takich jak Frysztat, Kopřivnice, Karwina i Jabłonków (działała tylko przez kilka lat), a w późniejszym okresie również sekcja w Fulneku. W Cieszynie istniały dwie - po czechosłowackiej i polskiej stronie. W 1926 sekcje BV w Czechosłowacji skupiały ok. 3500 członków^[4] (a więc niewiele mniej niż polskie); najliczniejsze były z Cieszyna (siedziba główna przedwojennego BV, która została po czechosłowackiej stronie granicy) i Vitkovic.

Towarzystwo Beskidzkie w Czechosłowacji wydawało własne czasopismo, nazwą nawiązujące do przedwojennego - Mitteilungen des Beskidenvereines. Sitz des Hauptvereines Mähr-Ostrau. W propagowaniu turystyki sięgało czasem po nowoczesne środki - np. w 1933 w Morawskiej Ostrawie zaprezentowano niemy film "Wir und die Beskiden". Zachętą do wędrówek miały też być organizowane przez BV konkursy fotograficzne o tematyce górskiej.

W momencie powstania Czechosłowacji BV było jedną z najliczniejszych organizacji turystycznych w tym kraju. Jego rola pozostała istotna przez cały okres Republiki, jednak, podobnie jak w Rzeczypospolitej, działalność Towarzystwa spotykała się czasem z niechęcią i podejrzliwością władz, na co niemieccy działacze reagowali podobnie. Akcenty nacjonalistyczne, z których BV nigdy nie chciała do końca zrezygnować rodziły ciągłe konflikty, podobnie jak sprawy napisów i oznaczeń - w skutek nacisków władz czechosłowackich Niemcy zmuszeni byli do wymiany opisów niemieckich na dwujęzyczne, lecz czynili to z dużymi oporami.

[edytuj] Współpraca z innymi niemieckimi organizacjami turystycznymi

Niemcy w nowych warunkach czechosłowackiej republiki z narodu rządzącego stali się największą mniejszością narodową. Dla obrony wspólnych interesów konieczna stała się szersza współpraca, również wśród niemieckich organizacji turystycznych, których na terenie Czechosłowacji było kilkadziesiąt.

W 1920 w Usti nad Labem założono Związek Niemieckich Towarzystw Górskich i Wędrownych w Republice Czechosłowackiej (Hauptverband deutscher Gebirgs- und Wandervereine in der Tschechoslowakischen Republik, HDGW), który miał reprezentować niemieckie organizcje przed rządem w Pradze. Czechosłowackie sekcje BV weszły w skład Związku w 1923 - członkom przysługiwały zniżki na przejazdy koleją, rozmaite ulgi w różnych miejscach na terenie Czechosłowacji, ułatwienia w ruchu granicznym z Niemcami, ubezpieczenia od wypadków oraz możliwość otrzymania dotacji państwowych (które jednak przyznawano rzadko i były niewielkie). Niemieckie organizacje górskie i wędrowne po początkowych oporach (chodziło głównie o wysokość składek) wstępowały do HDGW chętnie i w 1928 należało do niego 51 organizacji, czyli niemal wszystkie funkcjonujące w Czechosłowacji. Prace Związku skupiały się, oprócz kontaktów z rządem, na wspólnej promocji turystyki szczególnie wśród niemieckiej młodzieży (organizowano obozy wędrowne w Niemczech), wspólnie przygotowywano też wielkie imprezy jak Niemiecki Dzień Wędrowny. HDGW wydawał własny miesięcznik turystyczny Deutsches Bergland.

W 1938 do Związku należały wszystkie niemieckie organizcja górskie w Czechosłowacji oraz niemal wszystkie wędrowne - w sumie 83 towarzystwa, liczące 70 tysięcy członków^[16]. HDGW działał do aneksji Sudetenlandu przez III Rzeszę, a następnie pod zmienioną nazwą i w zmienionych warunkach politycznych do 1942.

Oprócz współpracy ogólnoczechosłowackiej BV postanowiło również stworzyć porozumienie towarzystw górskich Moraw, Śląska i Słowacji. W jego skład miało wejść m.in. Towarzystwo Karpackie (Karpathenverein, KV^[17]) oraz MSSGV. Początkowo głównym celem miała być wymiana zniżek pomiędzy organizacjami (w HDGW nie było wzajemnej wymiany zniżek; poszczególne towarzystwa regulowały to w osobnych umowach między sobą). Do 1922 obowiązywała stara, przedwojenna umowa pomiędzy BV a MSSGV - po trzyletniej przerwie czeskie Towarzystwo Beskidzkie przyznało w swoich schroniskach zniżki członkom sekcji MSSGV z Opawy.

W 1928 w Czeskim Cieszynie doszło do spotkania przedstawicieli BV z obu stron granicy oraz KV i MSSGV, a także przedstawicieli władz polskich i czechosłowackich. Ustalono, że utworzona zostanie wolna grupa robocza bez statusu (Arbeitsgemanschatf), w skład której nieformalnie weszło również Kłodzkie Towarzystwo Górskie (Glatzer Gebirgsverein). Polskie BV ostatecznie pozostało poza grupą, ale zawsze mogło liczyć na jej pomoc i wsparcie^[18]. Ustalono, że wzajemnie zniżki w obiektach turystycznych będą miały formę znaczków uzupełniających wklejanych do legitymacji własnej organizacji (polskie Beskidenverein i Karpathenverein dołączyły do tego systemu w 1931). Początkowo zainteresowanie zniżkami nie było duże (np. w 1930 znaczki BV wykupiło 49 z 1444 członków sekcji MSSGV w Opawie^[18]). Czeskie sekcje BV podpisały także wzajemne umowy o zniżkach z Praskim Klubem Turystów oraz Alpejskim Towarzystwem "Donauland". Oprócz kwestii zniżek grupa robocza pracowała nad propozycją wolnego przekraczania granicy pomiędzy Polską i Czechosłowacją na podstawie legitymacji turystycznych, która miała zostać przedstawiona rządom w Warszawie i Pradze, jednak postulaty te nie znalazły zrozumienia u władz aż do II wojny światowej. Grupa robocza planowała również nawiązać współpracę z Klubem Czechosłowackich Turystów oraz Jednością Górska "Radhoszcz". Ponadto MSSGV oraz GGV obiecały rozreklamować Beskidy na głównych terenach swojej aktywności.

W latach 30. aktywność grupy roboczej znacznie osłabła. W 1934 utworzono komórkę Ost und West, która miała organizować grupowe wyjazdy członków Beskidenverein i Karpathenverein w Jesioniki, a MSSGV w Beskidy i Karpaty. W 1937 planowano wyjazdy w Tatry, jednak nie wiadomo, czy doszły one do skutków. Ostatnie zebranie grupy roboczej odbyło się w Morawskiej Ostrawie w 1938, a po włączeniu Sudetenlandu do Rzeszy przestała istnieć.

Przy niektórych sekcjach górskich istniały także sekcje sportów zimowych, które weszły w skład Związku Niemieckich Towarzystw Sportów Zimowych (Hauptverband der deutschen Wintersportvereine). Funkcjonowało 8 takich sekcji - w Vitkovicach, Czeskim Cieszynie, Karwinie, Morawskiej Ostrawie, Boguminie, Frydku, Mistku i Kopřivnicach.

[edytuj] Schroniska BV w Czechosłowacji

Po kilku latach bezczynności, spowodowanej niepewną sytuacją na pograniczu oraz brakiem funduszy Towarzystwo Beskidzkie ponownie rozpoczęło inwestycje w obiekty noclegowe, aczkolwiek już nie tak duże jak przed wojną

• Schronisko na Wielkiej Czantorii (Großer Czantory-Berg) leżało teraz w pasie granicznym pomiędzy Czechosłowacją i Polską. Ograbione i zdewastowane w 1918 doczekało się remontu oraz ponownego otwarcia w 1923

• Na Białym Krzyżu Niemcy wykupili kolejne grunty i w 1924 postawili dwupiętrowy hotel Weisse Kreuz. Obiekt był drewniany i w 1936 padł ofiarą pożaru. Jeszcze wcześniej, w 1927 spłonął stary obiekt z 1902 i turyści pozostali bez obiektu noclegowego. Na szczęście Weisse Kreuz był ubezpieczony na dużą sumę i już w 1937 hucznie świętowano otwarcie nowego, luksusowego hotelu w stylu modernistycznym - Berghotel.

• Na Łysej Górze (Lysa - Berg, Kalhberg) w Erzherzog - Albrecht - Schutzhaus zaczęło brakować miejsc dla wszystkich potrzebujących i sekcja z Frydka w 1933 wybudowała nowy obiekt noclegowy - "Steinerne Haus"^[19]. W 1926 znacznie rozbudowano także Ostrauer Hütte.

• Sekcja z Cieszyna w trzy miesiące 1928 wybudowała niewielkie schronisko na Skalce w pobliżu Mostów przy Jabłonkowie.

• Hadaszczok-Hütte na górze Sławicz, która uległa zniszczeniu w wyniku pożaru na początku lat 30. została odbudowana w nieco innej formie i obok dawnej lokalizacji - od sekcji vitkovickiej przejęła ją sekcja w Boguminie i w 1936 ponownie udostępniła turystom.

[edytuj] BV w przededniu wojny

Podobnie jak w Polsce niektórzy członkowie Beskidenverein związali się w latach 30. z ruchem wszechniemieckim oraz nazistowskim, który szczególnie aktywny był na terenach Sudetenlandu. Działali w partiach DNP ( Deutsche Nationalpartei), SdP (Sudetendeutsche Partei) oraz DNSAP (Deutsche Nationalsozialistische Arbeiterpartei). Najbardziej zaangażowana była sekcja z Bogumina, którą bacznie obserwowała czechosłowacka policja i kilka razy sprawdzała niemiecki lokal - okazało się jednak, że nawet w tej sekcji nikt z kierownictwa ani większość członków nie należała (przynajmniej formalnie) do wyżej wymienionych partii.

[edytuj] Towarzystwo Beskidzkie w Republice Weimarskiej

Sytuacja Beskidenverein w Rzeszy Niemieckiej stała się najtrudniejsza, gdyż z dawnych niemieckich sekcji pozostały jedynie 3 - w Bytomiu i Raciborzu, które szybko zakończyły działalność oraz we Wrocławiu. Odległość i przeszkody polityczne sprawiły, że sekcja wrocławska z konieczności musiała ograniczyć swą aktywność. W 1924 stała się częścią Grupy Roboczej Śląskich Towarzystw Górskich (Arbeitsgemeinschaft der schlesischen Gebirgsvereine - porozumienia wrocławskich towarzystw górskich, w ramach którego uzgadniano wspólne terminy imprez, wspólne wystąpienia do władz w sprawie połączeń kolejowych, organizowano wspólne konferencje). Niewiele wiadomo o udziale członków sekcji Towarzystwa Beskidzkiego w tych pracach - wiadomo, że sama Grupa Robocza istniała jeszcze w 1942.

[edytuj] Beskidenverein podczas II wojny światowej

W listopadzie 1939 kierownik Towarzystwa, dr Edward Stonawski, został administratorem komisarycznym Oddziału Babiogórskiego PTT (BV przejęło także majątek oddziału po rozwiązaniu PTT), a Beskidenverein otrzymało w późniejszym czasie kilka polskich schronisk (choć znacznie mniej, niż się spodziewało). Położone były na terenach polskich włączonych do III Rzeszy, choć Związek starał się także o budynek na Markowych Szczawinach leżący w Generalnym Gubernatorstwie. Dr Stonawski powoływał się na zasługi swojej organizacji, utrzymywał też kontakt z dotychczasowym właścicielem, Rudolfem Wielgusem, którego chciano pozostawić na stanowisku. Ostatecznie jednak Markowe Szczawiny jesienią 1940 przejął nowo utworzony krakowski oddział Alpenverein. W dodatku schronisko pod Babią Górą zostało przekazane Słowakom (a konkretnie słowackiej Straży Granicznej), co dla Związku było dotkliwą stratą, gdyż liczono na jego powrót w zarząd niemiecki.

[edytuj] Utworzenie Głównego Związku Beskidzkiego

Władze niemieckie traktowały Beskidenverein dość podejrzliwie - mimo to dr Stonawski miał nadzieję, że jego organizacja stanie się zarządem głównym dla wszystkich niemieckich towarzystw beskidzkich. Tak się jednak nie stało - w czerwcu 1940 w Cieszynie odbyło się posiedzenie założycielskie nowego Głównego Związku Beskidzkiego, którego siedziba miała znajdować się w mieście nad Olzą^[20]. Ustalono na nim, że poszczególne stowarzyszenia z polskiej i czechosłowackiej strony staną się oddziałami tej organizacji. Prezesem ^[21]nie został jednak Edward Stonawski, a starosta cieszyński dr Krueger.

Przy okazji powołania wspólnego Związku uściślono nazwy poszczególnych jego członków - Główny Związek Beskidzki w Cieszynie (Hauptverein Beskidenverein), natomiast pozostałe zostały określone jako "oddziały", a nie "sekcje" (Zweigstelle Beskidenverein). W praktyce "stare" Beskidenverein zostało podporządkowane administracji niemieckiej i sprowadzone do roli jednej z mniejszych organizacji.

W skład połączonego Związku weszły następujące oddziały: Bielsko (Bielitz), Frysztat (Freistadt), Frydek (Friedeck), Karwina (Karwin), Bogumin (Oderberg), Cieszyn (Teschen)^[22] i Pszczyna (Pless) ze Śląska, Morawska Ostrawa (Mährisch Ostrau), Mistek (Friedberg) i Vítkovice (Witkowitz) z Protektoratu Czech i Moraw oraz Kopřivnice (Nesselsdorf), Fulnek (Fulneck), Bílovec (Wagstadt), Nowy Jicin (Neutitschen) i Opawa (Troppau) z Sudetenlandu. Próbowano również reaktywować oddział w Katowicach (Kattowitz) oraz istniejące w przeszłości sekcje w Raciborzu (Ratibor), Królewskiej Hucie (Königshütte) i Bytomiu (Beuthen), a także założyć nową w Gliwicach (Gleiwitz)^[23]. Powodzeniem zakończyło się utworzenie oddziału w Zabrzu (Hindenburg).

Trudno oszaczować liczbę członków Towarzystwa w czasie wojny - wiadomo, że sekcja bielska liczyła w latach 1940 - 1942 1500 - 1800 osób^[9].

[edytuj] Dawne polskie i czechosłowackie schroniska pod administracją niemiecką

O rozdziale schronisk decydował prezydent Katowic w porozumieniu z Komisariatem Wschód, jako uprawniony do podejmowania działań na terenach nowo przyłączonych do Rzeszy. Na obszarze zainteresowań BV większość z nich należała przed wojną do PTT, choć Niemcy przejmowali zarówno schroniska prywatne, jak i te, które do 1938 znajdowały się w granicach Czechosłowacji.

Ku wielkiemu rozczarowaniu członków Towarzystwa sporo obiektów dostały inne organizacje niemieckie i to nie zawsze turystyczne. Schroniska na Kozubowej (dawne schronisko czechosłowackie), Praszywce (także czechosłowackie) i Ropiczce (leżące w Czechosłowacji, ale prowadzone przez Polaków) otrzymał Związek Krajowych Schronisk Młodzieżowych na Śląsku (Landesjugendherbergsverband Schlesien), budynek w Zwardoniu narodowo - socjalistyczna organizacja pracy N.S. Gemeinschaft Kraft (durch Freude) (przez krótki okres, do sierpnia 1940), Przysłop pod Baranią Górą przejęła Państwowa Administracja Leśna, która wydzierżawiła go Wintersportverein z Katowic, natomiast schronisko na Wielkim Połomie (do 1938 na terenie Czechosłowacji) objął w administrację Landesverkehrsverband (organizacja przemysłowa działająca w różnych krajach Rzeszy) z zamiarem utworzenia tam Górskiego Domu Gościnnego.

Oddział cieszyński BV otrzymał obiekty na Stożku, Girowej (czechosłowackie), Ostrym (również kiedyś w Czechosłowacji) i Równicy, gdzie, w zamian za podpisane Volkslisty, pozostawiono dotychczasowego prowadzącego Rudolfa Hulanika. Frekwencja na Równicy była podczas wojny duża, a oprócz mowy niemieckiej słychać było także polską, która była przez Hulanika tolerowana.

Nowy oddział powstał w Żywcu, a jego przewodniczącym został dr Hering, landrat żywiecki. Administrował on dawnymi polskimi schroniskami na Przegibku, na Hali Boraczej (należało przed wojną do Żydowskiego Towarzystwa Sportowego "Makkabi"), a w późniejszym okresie i w Zwardoniu. Na Wielkiej Raczy oddział wyremontował obiekt oraz wybudował nowy budynek gospodarczy, a od 1940, za zgodą Heringa, gospodarzył ponownie jak przed wojną Bronisław Jarosz (jego sprawne zarządzanie sprawiło, że schronisko aż do końca wojny było należycie utrzymywane i dopiero po wycofaniu się Niemców zniszczyli je szabrownicy).

Oddział bielski otrzymał jedynie Halę Miziową^[24], a w późniejszym okresie Leskowiec, do czasu podjęcia decyzji o jego dalszej przynależności (decyzja ta nigdy nie zapadła i schronisko pozostało w rękach BV do końca wojny; z powodu złego stanu technicznego, braku wody oraz położenia w mocno zalesionym terenie nie przyjmowało turystów, a dotychczasowy gospodarz Jan Targosz pilnował tylko, aby go do reszty nie zniszczono). Być może w przyszłości pod administrację Związku weszłoby także projektowane schronisko na Malinowskiej Skale; inicjatywa budowy podjęta przez prezydenta Zabrza (i jednocześnie prezesa zabrzańskiego oddziału) nie wyszła jednak po za stadium planowania^[23].

Inaczej miała się sprawa ze schroniskami prywatnymi i nienależącymi do PTT - na Skrzycznym prowadziła je osoba niemieckiego pochodzenia; często kwaterował tam Wehrmacht. Podobna sytuacja (przedwojenni niemieccy właściciele - organizacja Naturfreunde) istniała na Błatniej. Rysianka była oficjalnie schroniskiem polskiego Tatrzańskiego Towarzystwa Narciarzy z Krakowa, ale grunt i budynek pozostawał własnością osoby prywatnej - Gustawa Pustelnika. Oddał on sporo usług III Rzeszy (prawdopodobnie szpiegował dla Niemców przed wojną), więc podczas okupacji schronisko utrzymał w swoich rękach, zmieniając je w dom wypoczynkowy dla żołnierzy i organizując wojskowe kursy narciarskie. Także schronisko na Soszowie należało do osób prywatnych - rodziny Gajdziców. Wykorzystując wyjazd właściciela na prace przymusowe, a później powołanie do Wehrmachtu oddział zabrzański BV wymógł na żonie dzierżawę obiektu - nie udało się mu jednak pozbyć dawnych właścicieli całkowicie.

Nawet w schroniskach, które należały przed wojną do Towarzystwa Beskidzkiego, często kwaterowano wojsko lub członków organizacji narodowo - socjalistycznych - np. na Białym Krzyżu ulokowano młodzież z Hitlerjugend, która teoretycznie miała pomagać w ochronie obiektów przed potencjalnymi partyzantami, ale pod koniec wojny, w momencie zagrożenia, bardzo szybko się ze schroniska ewakuowała.

Korzyści jakie BV czerpał ze schronisk górskich miały charakter wyłącznie prestiżowy (polscy właściciele, którzy zostali na stanowiskach mieli dbać o ich stan techniczny i co miesiąc składać raporty z działalności - nie przysługiwało im wynagrodzenie). Obroty były małe, choć w niektórych obiektach pojawiali się przedwojenni turyści, liczni Niemcy oraz patrole żołnierzy (szczególnie przy granicy ze Słowacją); dochody przynosiła głównie sprzedaż alkoholu. Zyski starczały na utrzymanie gospodarzy, ale nie na bardziej aktywną działalność, w dodatku w lasach dość często pojawiały się grupy partyzantów. Pod koniec wojny działalność Towarzystwa praktycznie zamarła.

Okres hitlerowski to, paradoksalnie, także koniec aktywnej współpracy pomiędzy niemieckimi organizacjami turystycznymi - poszczególne towarzystwa rywalizowały ze sobą o wpływy, często o aktualnej polityce nie decydowały potrzeby turystyki, ale ambicje "wodza" danej sekcji lub oddziału. Wiele organizacji zakończyło swoje istnienie w skutek zaniku ruchu turystycznego, braku funduszy, albo zostało na siłę przyłączone do szerszego związku, który łatwiej było władzom kontrolować. Również dawny system wymiany zniżek został mocno ograniczony - BV posiadało odpowiednią umowę tylko z Morawsko-Śląskim Sudeckim Towarzystwem Górskim, zawartą w 1941^[25].

[edytuj] Koniec istnienia BV

Po II wojnie światowej polski majątek organizacji (często zniszczony lub rozkradziony) został przejęty przez PTT, a następnie przez PTTK, które nadal pozostaje jego właścicielem. Wszystkie obiekty funkcjonują do dnia dzisiejszego (z wyjątkiem schroniska na Babiej Górze), ale zostały przebudowane - najbardziej różni się od oryginału schronisko na Hali Lipowskiej.

W Czechosłowacji na mocy dekretów Benesza niemieckie organizacje zostały rozwiązane, a ich mienie (a więc również schroniska) upaństwowione - przekazono je różnym organizacjom - zarówno turystycznym (Klub Czechosłowackich Turystów - KČT^[26]) jak i pracowniczym. Większość dotrwała do czasów współczesnych.

Obiekty na Białym Krzyżu zajęło państwo - również znajdujący się w pobliżu hotel Baron, gdyż jego właściciel w czasie II wojny światowej współdziałał z Niemcami. Dawny Berghotel w okresie socjalistycznym oddano związkom zawodowym jako miejsce wypoczynku "ludu pracującego". Obecnie planuje się jego gruntowną przebudowę na apartamentowiec. Na Łysej Górze Steinerne Haus istnieje do dzisiaj (prowadzony przez KČT) i służy turystom jako Bezručova chata na Lysé hoře, w przeciwieństwie do budynku, któremu patronował arcyksiążę Albrecht - spłonął w 1972. Chata na Skalce, użytkowana przez Klub Czeskich Turystów, wygląda jak w dniu otwarcia w latach 20. XX wieku. Z kolei schronisko na Wielkiej Czantorii, znajdujące się obecnie w prywatnych rękach, a po otwarciu granicznego przejścia turystycznego jest bardzo popularnym celem wycieczek ze strony polskiej. Była Hadaszczok-Hütte nosi nazwę Chata Kolařova, od nazwiska dawnego właściciela Jana Kolara (był gospodarzem jeszcze pod szyldem Beskidenverein).

W przeciwieństwie do schronisk dawni działacze i członkowie nie mogli pozostać na terenach Polski i Czechosłowacji - większość uciekła do Niemiec przed zbliżającą się Armią Czerwoną i często zasiliła stowarzyszenia ziomkostw, natomiast ci, którzy przed wojną byli aktywni w niemieckich partiach, również Związki Wypędzonych. W Niemczech Zachodnich pamięć o Beskidenverein pozostała długo żywa - w wiele lat po zakończeniu jego istnienia wydawano pamiątkowe albumy oraz książki.

Przypisy