Z Wikipedii

Katedra Świętych Marcina i Szczepana - niem. Der Hohe Dom zu Mainz - dawna katedra prymasowska, siedziba założonego w w I w. n.e. w Moguncji biskupstwa a następnie od VIII w. arcybiskupstwa. Arcybiskupi Moguncji wiedli przez wieki znacząca rolę na arenie zarówno jak kościelnej, jak politycznej (m.in. byli elektorami Rzeszy którzy wybierali cesarza). Jedna z ośmiu katedr cesarskich. Od strony historyczno-artystycznej wraz z katedrami w Spirze i Wormacji reprezentuje typ cesarskiej katedry romańskiej o dwóch chórach łączących bazylikowy korpus. Obecna katedra kryje jej długą i burzliwą historię, stanowi zbiór świadectw wielu faz jej budowy. Pomimo zawieruchy ostatniej wojny ocalały w katedrze cenne dziełe sztuki, głównie elementy rzeźby architektonicznej i jeden z największych w Europie zespół średniowiecznych i nowożytnych dzieł sztuki sepulkralnej.

Spis treści 1 Patrocinium 2 Dzieje 2.1 Katedra Willigisa 2.2 Katedra Henryka IV 2.3 Rozbudowa nawy głównej 2.4 Rozbudowa chóru zachodniego 2.5 Katedra w dobie gotyku 2.6 Katedra w dobie baroku 2.7 Czasy zniszczeń i konserwacji 3 Miejsce koronacji władców 4 Architektura 4.1 Wnętrze 4.2 Kaplica Św. Gotharda 4.3 Memorium 4.4 Zewnętrzne elewacje 4.4.1 Portal i drzwi Willigisa 4.4.2 Wieże i dzwony 4.5 Wymiary 5 Wystrój wnętrza 5.1 Ołtarze 5.2 Chrzcielnica 5.3 Nagrobki 5.4 Stalle 6 Bibliografia 7 Linki zewnętrzne 8 Gotyk ceglany 9 Gotyk ceglany - ważniejsze dzieła 9.1 Białoruś 9.2 Dania 9.3 Estonia 9.4 Finlandia 9.5 Niemcy 9.5.1 Meklenburgia-Pomorze Przednie 9.5.2 Schleswig-Holstein i Hamburg 9.5.3 Brandenburgia, Berlin and Saxonia-Anhalt 9.5.4 Dolna Saksonia i Brema 9.6 Łotwa 9.7 Litwa 9.8 Holandia 9.9 Polska 9.9.1 Pomorze Wschodnie i Warmia 9.9.2 Pomorze Zachodnie 9.9.3 Wielkopolska 9.9.4 Małopolska 9.9.5 Mazowsze 9.9.6 Śląsk 9.10 Rosja 9.11 Szwecja

[edytuj] Patrocinium

O podwójnym patrocinium katedry zadecydowały jej dzieje, oraz dwa chóry z ołtarzami. Starszy chór zachodni został poświęcony Świętemu Marcinowi rzymskiemu legioniście, misjonarzowi oraz biskupowi Tours. Natomiast powstały w XI wieku chór wschodni ma wezwanie Świętego Szczepana - pierwszego męczennika.

[edytuj] Dzieje

Moguncja od roku 80-go była siedzibą biskupa. Pierwszym biskupem był Crescens, który pełnił swoją funkcję w latach od ok. 80 do 103 roku. Na rok 745 przypada otrzymanie Moguncji statusu siedziby arcybiskupstwa. Pierwszym arcybiskupem został Bonifacy - misjonarz i męczennik który zginął w 754 podczas swojej misji na terenie Fryzji.

Zanim powstała istniejąca do dziś katedra, na tym miejscu istniał konsekrowany w 911 roku. przez arcybiskupa Hatto I, kościół pw. Św. Jana, który następnie nosił wezwanie Najświętszego Salwatora.

[edytuj] Katedra Willigisa

W czasach panowania arcybiskupa Willigisa cesarstwo przeżywało okres ekonomicznej prosperity. Willigis stał się jednym z bardziej wpływowych polityków, był interrexem cesarstwa od 991 do 994, koronował on m.in. Ottona III. Za jego panowania zapadła decyzja budowy katedry w stylu ottońskim. Nowa monumentalna świątynia stanowiła część idei arcybiskupa - Moguncji jako altera Roma.

Nowa katedra przejęła funkcję dawnych świątyń: wcześniejszej katedry i kościoła św. Albana, który wchodził w skład opactwa Benedyktynów. Kościół ten był miejscem szeregu synodów i innych ważnych obrad, oraz miejscem pochówku biskupów, władców świeckch m.in. Fastrady - czwartej żony Karola Wielkiego, która wcześniej brała udział w buncie przeciwko temu cesarzowi.

Nowa katedra składała się z dwóch chórów oraz dwóch naw poprzecznych i bazylikowego korpusu nawowego łaczącego oba chóry. Nawy były nakryte drewnianym stropem. Architektoniczną dominantę stanowiło sześć wież, dwie na skrzyżowaniach naw oraz mniejsze przy ścianach transeptu. Czworoboczny krużganek i zabudowania biskupie zostały zintegrowane kolumnadą z kościołem NMP stojącą na zachód od katedry (późniejsza kolegiata Maria ad grada, zburzona w XIX w. Liczne przekazy ikongraficzne i badania naukowe pozwalają odtworzyć wygląd kościoła).

Katedra była wzniesiona z kamienia przede wszystkim z piaskowca. Zachowane resztki ottońskiej świątyni świadczą o dbałości jej dekoracji. Za czasów arcybiskupa Bardo, ok. poł XI wieku pobielono elewacje wnętrza, zaś w dobie renowacji zarządzonej przez Henryka IV częściowo pomalowano mury elewacji zewnętrznych (np. gzymsy) które wyeksponowano kolorystycznie w tonacjach żółtych i czerwonych.

Większość świątyń wówczas była orientowana, prezbiterium wznoszono we wschodniej części. Jedną z treści ideowych wiązanych z wizją drugiego Rzymu lansowanej przez Willigisa jest umieszczenie prezbiterium po stronie zachodniej, co ma miejsce w najważniejszych świątyniach Rzymu, z dawną bazyliką Św. Piotra na czele.

Niestety katedra Willigisa poważnie została zniszczona przez pożar już w roku jej konsekracji w 1009. Dwa lata później arcybiskup ten zmarł i został pogrzebany prawdopodobnie we wschodniej części katedry (1011). Za biskupów Erkanbalda i Aribo nie dokonano większych prac budowlanych. Dzieło to kontynuował wspomniany Bardo von Oppertshafen, aż do roku 1037, kiedy to rozbudowano zachodni chór. Pamiątką po ottońskiej świątyni są brązowe drzwi znajdujące się obecnie w romańskim portalu południowego wejścia do katedry.

[edytuj] Katedra Henryka IV

W roku 1081, katedra została ponownie zniszczona przez pożar. Henryk IV z dynastii salickiej polecił odbudowę świątyni ze zniszczeń. Około 1100 r. odbudowano świątynię w stylu romańskim o cechach charakteryzującznych dla dzieł powstałych w Lombardii- wówczas podporządkowanej Rzeszy. Przede wszystkim rozbudowano chór wschodni nadając mu kształt zbliżony do dzisiejszego. Otrzymał trójnawową kryptę przez co chór został znacznie pozwyższony i zamknięto go półokrągłą absydą. Wzniesiono również transept oraz wieże. Na miejscu kwadratowej wieży na skrzyżowaniu naw wzniesiono ośmioboczną, zaś do ścian frontowych nawy poprzecznej wzniesiono mniejsze wieże na planie okrągłym. Cesarz nie doczekał się ostatecznego zakończenia realizacji które zlecił architektom (zmarł w 1106. Artystycznym wzorem dla tej rozbudowy była wzniesiona wcześniej od czasów panowania Konrada II katedra w Spirze.

[edytuj] Rozbudowa nawy głównej

Arcybiskup Adalbert I von Saarbrücken (1110-1137) przebudował nawę główną i wniósł przy południowym ramieniu zachodniego transeptu dwupoziomową kaplicę Gottharda która pełniła rolę kaplicy pałacowej. Podobieństwa w ukształtowaniu struktury, przede wszystkim sklepień sugerują nie tylko ten czas budowy lecz także dalsze recepcje elementów architektonicznych z katedry w Spirze. Pomimo braku kolejnych funduszy ze strony cesarza użyto przy budowie resztek piaskowca z czasów rozbudowy Henryka IV, oraz wapienia. W rezultacie tej przebudowy powstała monumentalna, wysoka na 28 metrów nawa główna, (nawa katedry w Spirze jest wysoka na 33 m) o trójkondygnacyjnym podziale ścian - arkady międzynawowe, rząd ślepich arkad oraz najwyżej okna. Około roku 1200 nawę główną pokryto nowymi sklepieniami krzyżowo-żebrowymi.

[edytuj] Rozbudowa chóru zachodniego

Kiedy wzmocniono konstrukcję nawy głównej zapadła decyzja przebudowy zachodnich partii katedry, które wzniesiono podczas budowy za czasów Willigisa i Bardo. Motywacją do tej realizacji był rozbudowany wcześniej chór wschodni. Przede wszystkim przebudowano i powiększono chór zachodni na miejscu kwadratowego prezbiterium wzniesiono nowe o układzie treflowym - na planie zbliżonym do kwadratu z trzema absydami: wschodnią i dwoma bocznymi. Przy narożach wschodniej absydy powstały masywne półfilary w celu wzmocnienia konstrukcji istnejących wcześniej dwóch mniejszych wież flankujących wieżę umieszczoną na skrzyżowaniu naw. Ponadto na zewnątrz elewacje otrzymały charakterystyczną dla późnego romanizmu dekorację architektoniczną.

[edytuj] Katedra w dobie gotyku

W kolejnych stuleciach, kiedy to arcybiskupi Moguncji mieli większy udział polityczny w cesarstwie, miało to również odbicie w kolejnych inwestycjach. O ile zewnętrzna bryła świątyni nie uległa większym zmianom, katedra wzbogaciła się o liczne dzieła, głównie rzeźby. Znajdująca się w orbicie sztuki gotyckiej Moguncja przyjęła nowy kierunek, zatrudniając w dekoracji wnętrza część warsztatu który wcześniej działał przy dekoracji katedry w Reims. Przede wszystkim wzniesiono przegrody chórowe oddzielające chóry od nawy głównej. Z zachowanych fragmentów wynika iż zachodnie lektorium tworzył wielki zespół rzeźb trorzący scenę Sądu Ostatecznego. Stopniowo wnętrze katedry wzbogacano monumentalnymi pomnikami nagrobnymi upamiętniającymi arcybiskupów, w formie płyt nagrobnych, które wmurowywano w posadzkę, lub do filarów międzynawowych.

Przy nawach bocznych powstał od XIII do XV w. szereg kaplic, pierwszą wzniesiono w 1279. W 1418 r. na zlecenie arcybiskupa Archbishop Jana II von Nassau Madern Gerthener wzniósł kaplicę grzebalną (Nassauer Kapelle, Memorie) która znajduje się w narożu południowiej nawy i wschodniej ściany zachodniego transeptu. Rozbudowie uległy również zabudowania biskupie, w tym czworoboczny krużganek, który otrzymał dzisiejszą formę. Podwyższono i zwieńczono nowymi hełmami obie najwyższe wieże, nadając im funkcję dzwonnic. Wieża zachodnia otrzymała strzelisty ostrosłupowy hełm. Wieża była na tyle wysoka że wymagała dodatkowego wzmocnienia dźwigających ją filarów. Filary te rozbudowano w 1430 r.

[edytuj] Katedra w dobie baroku

Odbywający się w latach 1545-1563 Sobór trydencki zarządził szereg postanowień m.in. dotyczących ujednolicenia liturgii, co wiązało się ze zmianami układu przestrzennego w celu zintegrowania duchowieństwa z wiernymi. W konsekwencji m.in. wyburzono gotyckie przegrody chórowe (część zachowanych rzeźb znajduje się w przykatedralnym muzeum). W roku 1767 piorun uderzył w gotycki hełm zachodniej wieży, ponadto burza zniszczyła dach katedry. W 1769 r. architekt Franz Ignaz Michael Neumann (syn Balthasara Neumanna) zaprojektował obecny hełm wieży. W podobnej konwencji odbudowano pozostałe wieże zachodnie oraz częściowo elewacje ścian. Wnętrze katedry zostało pobielone, chór zachodni otrzymał rokokowe stalle. Na szczycie chóru zachodniego postawiono monumentalną figurę Św. Marcina (1769).

[edytuj] Czasy zniszczeń i konserwacji

Schyłek XVIII-go stulecia był burzliwym okresem . Po zniszczeniach katedry w wyniku rewolucji Francuskiej i najeździe wojsk francuskich w 1792, świątynia została uszkodzona w następnym roku w wyniku oblężenia Moguncji przez armię Fryderyka II. Zdobycie miasta przez Prusy przypieczętowało koniec istnienia Republiki Moguncji. Działania wojenne powodowały zniszczenia wschodniej części katedry, zabudowań monasterium z krużgankami i sąsiedniej kolegiaty NMP, którą w 1803 zburzono. Ponadto świątynię zamieniono w obóz wojskowy, a liczne dzieła ruchome zostały sprzedane, drewniane dzieła spalono w celu ocieplenia wnętrza. Zniesiony został status arcybiskupstwa, katedra zotała świątynią diecezji mogunckiej, podporządkowanej archidiecezji fryburskiej z siedziba we Fryburgu Bryzgowijskim, tę funkcję pełni do dnia dzisiejszego.

Biskup Josef Ludwig Colmar (1802-1818), podjął inicjatywę odbudowy katedry. Ideę tę wspierał sam Napoleon, ale do realizacji nie doszło. W 1813, w wyniku odwrotu Wielkiej Armii katedra pełniła ponownie rolę obozu wojskowego, dopiero w następnym roku przywrócono jej sakralną funkcję. Świątynie odbudowywano aż do 1831. Wschodnia wieża została przykryta żelazną kopułą (architekt Georg Moller), która w 1870 zdjęto ze względu na jej ciężar w wyniku którego mury wieży uległy licznym spękaniom.

Kolejny szereg renowacji katedry miał czas po zjednoczeniu Niemiec w 1871. Pracami prowadził m.in. Pierre Cuypers. Odnowiono w całości wschodni chór z kryptą i sklepieniami, odsłonięto wiele zabytkowej substancji, przywrócono tej części wygląd z czasów Henryka IV. Wschodnią wieżę zwieńczono neoromańskim hełmem w formie ostrosłupa.

Wnętrze katedry zostało gruntownie odrestaurowane, w ślepich arkadach zostały umieszczone freski z cyklem chrystologicznym namalowane przez Philippa Veita - jednego z głównych przedstawicieli nazareńczyków.

Następne prace konserwatorskie rozpoczęły się po roku 1900 w celu zabezpieczenia katedry przed kolejnymi uszkodzeniami. Regulacja brzegów Renu obniżyła znacznie poziom rzeki, z kolei uszkodzone drewniane podwaliny oraz kamienne fundamenty wzmocniono w 1909 r. W latach 1924-1928 wzmocniono stare fundamenty nowymi betonowymi. Dodatkowo części konstrukcyjne oraz wieże wzmocniono żelbetonem. Próbowano również przywrócić pierwotną kolorystykę ścian (architekt Paul Meyer-Speer), co dopiero udało się w pełni wykonać po wojnie.

W czasie II wojny światowej Moguncja była celem licznych bombardowań alianckich. Katedra została ciężko zbombardowana w sierpniu w 1942. Spłonęły dachy (ocalały sklepienia, hełmy wież), zniszczeniu uległa górna kondygnacja gotyckich zabudowań biskupich, oraz część rzeźb i detali architektonicznych. Zniszczenia szczęśliwie nie objęły zabytkowego wyposażenia, zaś zbiory muzeum katedralnego zostały ewakuowane. Odbudowa katedry i szereg gruntownych konserwacji trwały do lat 70-tych. Kolejne drobne konserwacje (m.in. pomalowanie murów w czerwonej tonacji) stanowiły część prac przygotowawczych do uroczystości jubileuszu tysiąclecia katedry który miał czas w 1975 roku.

[edytuj] Miejsce koronacji władców

Prestiżowe znaczenie katedry dla całej Rzeszy tworzyły oprócz wielkiego zasięgu posiadłości arcybiskupów mogunckich szereg koronacji władców. W dobie średniowiecza katedra w Moguncji stanowiła miejsce koronacji królów i cesarzy, druga najważniejsza po katedrze w akwizgrańskiej siedziba pełniąca tę funkcję.

Wpierw koronacje odbywały się w kościele św. Jana który pełnił rolę kościoła katedralnego, zanim ten status przeniesiono do obecnej świątyni.

• Henryk II (6 czerwca 1002) przez arcybiskupa Willigisa
• Konrad II (8 września 1024) przez arcybiskupa Aribo.

Koronę królewską otrzymali w katedrze następujący władcy:

• Agnieszka z Poitou w 1043 przez arcybiskupa Bardo;
• Rudolf Szwabski (znany również jako Rudolf von Rheinfelden, antykról Henryka IV) w dniu 26 marca lub 7 kwietnia 1077 przez Zygfryda I von Eppstein;
• Matylda angielska (później żona Henryka V) przez arcybiskupa kolońskiego Fryderyka von Schwarzenburg]] dnia 25. lipca 1110;
• Filip Szwabski (koronowany 8 września 1198) przez biskupa Aimo von Tarantaise;
• Fryderyk II dnia 9 grudnia 1212 przez Zygfryda II von Eppstein;
• Henryk Raspe dnia 22 maja 1246 przez Zygfryda III von Eppstein.

[edytuj] Architektura

[edytuj] Wnętrze

Katedra w Moguncji składa się z dwóch chórów - wschodniego i zachodniego, połączonych trójnawowym pięcioprzęsłowym korpusem nawowym w układzie bazylikowym.

Nawy zbudowane są w systemie wiązanym - jednemu przęsłowi w nawie głównej odpowiadają w nawach bocznych po dwa przęsła nawy bocznej. Proporcjonalnie każde z przęseł ma większą szerokość niż długość. W okresie panowania stylu gotyckiego do naw bocznych dobudowano szereg kaplic w większości dostosowanych do proporcji, co czyni cały korpus zwartym i spójnym. Konsekwencją systemu wiązanego jest artykulacja ścian nawy głównej. W obrębie jednego przęsła znajdują się po dwa okna poniżej których ściany nawy głównej są artykułowane płaskimi ślepymi arkadami, które wyrastają ponad arkadami wspartych na masywnych kwadratowych filarach. Co drugi filar posiada od strony nawy głównej półokrągłą służkę. Na służkach spoczywa sklepienie nawy głównej w typie krzyżowo żebrowym. W od strony naw bocznych każdy z filarów posiada służkę, które wspierają gurty sklepień naw bocznych (krzyżowych, pozbawionych żeber). O wiele bardziej skomplikowana jest struktura chórów, które wraz z transeptami tworzą silne dwa akcenty zamykające monumentalną bryłę. Oddzielające je od reszty kościoła monumentalne profilowane łuki tęczy wraz z Wzniesiony za czasów salickich obecny chór wschodni niemal w całości jest wpisany w obręb nawy poprzecznej jedynie poza wschodnie ściany transeptu wysunięta jest półokrągła w planie absyda poprzedzona monumentalnym łukiem tęczowym z profilowanymi ościeżami co optycznie powiększa przestrzeń wnętrza kościoła.Przed absydą znajduje sie przykryte ośmioboczną kopułą przęsło wschodnie, widoczne na zewnątrz jako wieża. Z czterech okien dolnekondygnacji pada światło do wnętrza. Ramiona transeptu w planie zbliżone do kwadratu są wewnątrz oddzielone od chóru płaskimi ścianami z pojedynczymi prostokątnymi przezroczami formie zamkniętych półkoliście arkad. Późniejszy jest chór zachodni, który w swojej formie ma liczne analogie do wschodniego. Składa się z dwóch przęseł: jednego zintegrowanego z transeptem z kopułą na skrzyżowaniu naw, oraz drugiego na planie trójliścia z trzema absydami. Ośmioboczna kopuła wsparta jest na pendentywach. Ściany wewnętrzne bębna artykułowane są trzema kondygnacjami ślepych arkad, oraz fryzem arkadowym.

W różnych partiach katedry zachowały się do dziś nieliczne elementy rzeźby architektonicznej, przede wszystkim romańskiej, którą tworzy zespół kapiteli o typach kostkowym i kielichowym zdobiących niektóre półfilary, gł. w nawach bocznych i wschodnim chórze, pochodzące z XI i XII w. przede wszystkim z motywem plecionki, liśćmi palmetowymi, akantu, oraz motywami zwierzęcymi, np. walczące smoki czy centaury. Podobne motywy występują w szczątkowo zachowanych fryzach. Gotycką rzeźbę architektoniczną reprezentują m.in. dwa XIV wieczne zworniki w kaplicy Św. Magnusa (przy nawie północnej), przedstawiające głowę z ułożonymi promieniście liściami, oraz płaskorzeźbioną scenę Koronacji NMP.

[edytuj] Kaplica Św. Gotharda

Przylegająca do północnego ramienia zachodniego transeptu kaplica Św. Gotharda jest dwupoziomowa, orientowana, na planie zbliżonym do prostokąta. Każda z trzech naw w dolnej kondygnacji jest zamknięta własną absydą, zaś w górnej, takie zamknięcie ma jedynie środkowa. Nawę główną tworzy jedno środkowe przęsło o wysokości całego wnętrza otoczona ze wszystkich stron parą arkad wyznaczającą dwupiętrowy układ, co nadaje kaplicy reprezentacyjny charakter, oraz centralizuje przestrzeń wnętrza. Od zewnątrz jest częściowo wtopiona w bryłę katedry, jedynie elewacja północna i częściowo wschodnia posiadają w górnej części balkon w formie arkadowej galerii, co stanowi dysonans dla masywnej kubicznej bryły kaplicy.

[edytuj] Memorium

Centralizujący układ przestrzenny posiada również Memorium - kaplica grzebalna powstała ok 1417 r. Wyróżnia ją bogata dekoracja architektoniczna i rzeźbiarska dzieła Maderna Gartenera - rzeźbiarza działającego w środkowej Nadrenii i Hesji. Wejście do niej znajduje się w zachodniej części nawy południowej. Ozdobione jest monumentalnym portalem zamkniętym ostrołukowo, wraz z niewielką wimpergą tworzy łuk typu ośli grzbiet. Profilowane ościeża i archiwolta posiadają pełnoplastyczne rzeźby z przedstawieniami świętych. Drzwi wejściowe flankują patronowie katedry, na archiwoltach święte: Elżbieta, Małgorzata, Barbara, Agnieszka, Katarzyna, Dorota. Od wewnątrz wejście to posiada portal, z ażurowym tympanonem, zdobionym bogatą dekoracją maswerkową. Wejście flankują kamienne wieżyczki zwieńczone fialami. W dolnych częściach na konsolach stoją rzeźby świętych Katarzyny i Barbary, oraz Małgorzaty i Doroty. Obok portalu gotyckiego zachował się drugi, romański, z ok 1200. Bogatą dekorację tworzy fryz z przedstawieniami walczących smoków, oraz tympanon z popiersiem Św. Marcina w stroju biskupim trzymającego w rękach otwartą księgę i model kościoła.

[edytuj] Zewnętrzne elewacje

W architekturze elewacji zewnętrznych widoczne są różnice w kształtowaniu się sztuki romańskiej z czasów dynastii salickiej, a architektura doby Hohenstaufów. Starszy chór wschodni jest nader skromny, kubiczny w swojej formie. Od strony plastycznej, zaakcentowana została absyda przez plastyczne profilowane obramienie trzech okien i nisz umieszczonych pomiędzy nimi, oraz galerią arkadową umieszczoną tuż ponad oknami. Elewacje chóru zachodniego posiadają w narożach skarpy. Fryz arkadkowy wzbogaca w dwóch ciągach górne partie lica, oraz szczyty wieńczące ściany, które są przeprute licznymi oknami o profilowanych obramieniach. Galerie arkadowe rozmieszczone powyżej absyd tworzą rzędy okien z biforiami. Powyżej dachów absyd szczyty z rozetami. Architektura chóru zachodniego cechuje nagromadzenie okien oraz dekoracji co czyni go bardzo plastycznym w stosunku do reszty katedry. Architektura korpusu nawowego jest nader skromna. Ściany nawy głównej są jedynie artykułowane lizenami, wieńczy je fryz arkadkowy. Niewielkie okna nawy głównej kontrastują z dużymi gotyckimi oknami kaplic z bogatą dekoracją maswerkową.

[edytuj] Portal i drzwi Willigisa

Spośród kilku wejść wyróżnia się portal północny (Marktportal), późnoromański z początku XIII w. o zróżnicowanej dekoracji kolumn przy ościeżach i archiwolt, kolumny flankujące wejście posiadają kapitele z dekoracją liściastą, powyżej belkowania figury siedzących lwów, w kluczu portalu zaś motyw maski. Uwagę zwraca tympanon, z przedstawieniem Chrystusa w mandorlii w typie Maiestas Domini adorowanego przez anioły. Najcenniejszym zabytkiem tego wejścia są zachowane brązowe drzwi, zwane Drzwiami Willigisa, pochodzące z czasów panowania arcybiskupa. Każde skrzydło zostało odlane jako całość. Posiada po dwa pola, obramione profilowanymi listwami. W Pola górne zostały ozdobione inskrypcjami o rzymskiej antykwie zaś dolne posiadają ozdobne kołatki w kształcie lwich głów.

[edytuj] Wieże i dzwony

Widoczne z daleka sześć wież stanowią dominantę w panoramie Moguncji. Każdy z chórów posiada po trzy wieże, jedną wzniesioną na skrzyżowaniu naw, oraz dwie mniejsze. Każda z wież posiada wielokondygnacyjny podział ścian, w górnych piętrach większych wież umieszczono następujące dzwony.

Nr.	Nazwa	Dźwięk (16tel)	Waga (kg)	Ludwisarz	Miejsce odlania	Rok odlania
1	Marcin	b0-3	3550	Josef Zechbauer	Moguncja	1809
2	Maria	c1-3	2000	Josef Zechbauer	Moguncja	1809
3	Albert	d1-3	1994	F.W.Schilling	Heidelberg	1960
4	Willigis	es1-3	1607	F.W.Schilling	Heidelberg	1960
5	Józef	f1-3	1050	Josef Zechbauer	Moguncja	1809
6	Bonifacy	g1-3	550	Josef Zechbauer	Moguncja	1809
7	Bilhildis	b1-3	548	F.W.Schilling	Heidelberg	1960
8	Święty Duch	d2-1	274	Ars Liturgica	Maria Laach	2002
9	Lioba	f2-3	147	F.W.Schilling	Heidelberg	1960

[edytuj] Wymiary

• Długość katedry: 116 m, 109 m (wnętrze)
• Dłudość nawy głównej: 53 m
• Szerokość naw bocznych: 13,5 m
• Wysokość nawy głównej: 29 m
• Wysokość wieży zachodniej: 83 m
• Wysokość sklepienia pod wieżą wschodnią: 38 m
• Wysokość sklepienia pod wieżą zachodnią: 44 m

[edytuj] Wystrój wnętrza

[edytuj] Ołtarze

Obecny ołtarz główny jest dziełem współczesnym. Tworzy go stół ołtarzowy oraz zawieszony powyżej niego krucyfiks. W kaplicach zachowało się kilka zabytkowych m.in. Ołtarz Mariacki - późnogotycki tryptyk z ok. 1520 z pełnoplastycznymi figurami w środkowej części przedstawiające Marię z Dzieciątkiem oraz biskupów - Św. Marcina i Św. Bonifacego. Pozostałe części ołtarza neogotyckie. Na bocznych skrzydłach płaskorzeźbione sceny Bożego Narodzenia i Pokłonu Trzech Króli. Renesansowy Ołtarz z Bassenheim jest przykładem tzw. małej architektury. Jest to kilkukondygnacyjna nastawa o bogatej dekoracji rzeźbiarskiej. Przed nią znajduje się mensa jako kompozycja figuralna przedstawiającą Grób Pański. Na powierzchni mensy figura zmarłego Chrystusa, przy niej figury Marii, Jana Ewangelisty, Marii Kleofasowej i Marii Magdaleny, oraz po bokach Józefa z Arymatei i Nikodema. Forma nastawy utworzona jest za pomocą form architektonicznych poszczególne podziały na osie zaakcentowano pilastrami i kolumnami dźwigającymi belkowania oddzielającymi kondygnacje. Dolna kondygnacja zdobi wieloplanowa scena Biczowania, z pełnoplastycznymi figurami Jezusa oraz dwóch oprawców. Powyżej w tondzie płaskorzeźba z wyobrażeniem Boga w niebiosach, które flankują rzeźby Św. Piotra i Św. Pawła. Na szczycie Grupa Ukrzyżowania. Po bokach kolejne reliefy ze wątkami pasyjnymi oraz sceny Kazania Jana Chrzciciela i Mojżesza niosącego tablice. Poniżej sceny głównej przedstawienie Veraikonu otoczonego aniołami. Podobny kształt mają Ołtarz Scharfensteinerów - renesansowy ze reliefowymi scenami Ostatniej Wieczerzy i Wniebowstąpienia i figurami klęczących fundatorów, oraz Ołtarz Fürsterbergerów ze scenami Chrztu Chrystusa w Jordanie, pośrodku oraz Kazaniem Jana Chrzciciela i Ścięciem Jana Chrzciciela po bokach. Wczesny barok reprezentuje Ołtarz Św. Michała z architektoniczną formą retabulum ze scenami Ofiary Izaaka, Wniebowstąpieniem i pełnoplastyczną figurą archanioła zwyciężającego szatana; Manierystyczny Ołtarz Nassau zdobią reliefy ze scenami m.in. Ukrzyżowania, Zmartwychwstania i Wniebowstąpienia.

[edytuj] Chrzcielnica

Cennym zabytkiem jest gotycka chrzcielnica wykonana z cynku w XIV w. Pokrywa misy pochodzi z XIX wieku. Misę na planie wieloliścia zdobią płaskorzeźbione postaci patronów katedry, oraz Madonny z Dzieciątkiem adorowanej przez anioły.

[edytuj] Nagrobki

Wnętrze katedry zawiera wielki zespół płyt nagrobnych biskupów i arcybiskupów Moguncji. Dzieła w większości są wtórnie wmurowane w ściany filarów międzynawowych. Największy zespół tworzą gotyckie pomniki nagrobne, ten cykl chronologicznie rozpoczyna nagrobek Zygfryda I von Eppstein. Kilka z dzieł zawiera wyszukane treści ideowe mające odzwierciedlić znaczącą rolę zarówno arcybiskupstwa jako silnej instytucji, jak danych hierarchów ktorych większość pełniła rolę elektorów Rzeszy. Wspólną cechą ich jest ukazanie en face postaci arcybiskupa (wyjątek stanowi postać Uriela von Gemmingen) który został ukazany z profilu w pozie klęczącej. W przypadku dzieł renesansowych najczęściej ukazywana jest postać odznaczona wszystkimi atrybutami co poświadcza wszystkie funkcje jakie pełniła osoba za życia.

• Św. Bonifacego (+754)

• Zygfryda III von Eppstein (+1249) - ukazuje biskupa koronującego Henryka Raspego, landgrafa Turyngii i hrabiego Wilhelma z Holandii. Dzieło to ilustruje polityczne aspiracje arcybiskupa. Fryderyk II Hohenstauf mianował Zygfryfa namiestnikiem Rzeszy. Od strony stylistycznej forma i kompozycja nagrobka, oraz sposób modelowania płaskorzeźbionych postaci zdradzają wczesny gotyk.
• Petera von Aspelt (+1320) - od strony ikonograficznej rozwija koncepcję i program polityczny najstarszego nagrobka. Pośrodku stoi arcybiskup który koronuje trzech władców: Jana Luksemburskiego, Henryka VII oraz Ludwika Bawarskiego. Wizerunki zostały wyrzeźbione w płaskim reliefie. Kompozycja figuralna zamknięta jest w wielkiej ostrołukowej arkadzie.
• Mathiasa von Bucheck (+1328) - płaskorzeźbiony, z przedstawieniem zmarłego który umieszczony jest w niszy pośrodku kompozycji. Postać jest adorowana przez dwa anioły. W wieżyczkach flankujących postać pełnoplastyczne figurki świętych Benedykta, Jerzego, Klary, oraz Katarzyny.
• Adolfa von Nassau (+1390)
• Konrada von Weinsperg (+1394)

• Johanna II von Nassau (+1418)
• Konrada III von Daun (+1434)
• Dietera von Isenburg (+1482)
• Adalberta von Sachsen (+1484)
• Bernhardta von Breidenbach (+1497) - późnogotycki, płaskorzeźbiony z postacią zmarłego leżącego na poduszce. Okryty szatami ma skrzyżowane ręce, pośrodku na jego piersiach spoczywa kielich. Bogato zdobione zwieńczenie tworzy baldachim w kształcie trzech oślich łuków.

• Bertholda von Henneberg (+1504)
• Jakoba von Liebenstein (+1508)
• Uriela von Gemmingen (+1514) - późnogotycki, dzieło Hansa Backhoffena z przedstawieniem Chrystusa ukrzyżowanego u stóp którego stoją święcy Bonifacy i Marcin przy ktorych klęczy arcybiskup. Nawiązuje przy tym do charakterystycznego dla malarstwa gotyckiego typu ikonograficznego Grupy Ukrzyżowania gdzie oprócz stojących u stóp Chrystusa Marii i Jana Ewangelisty oraz klęczącej Marii Magdaleny. Rolę tę przejęli święci oraz Uriel von Memmingen.
• Albrechta von Brandenburg (+1545) - renesansowy, ukazujący arcybiskupa w bogato zdobionej arkadowej niszy. Ilustracją jego funkcji zarówno arcybiskupiej jak kardynalskiej są insygnia - pastorał i krzyż pontyfikalny. Ponadto nosi dwa paliusze - Albrecht von Brandenburg zarządzał dwoma archidiecezjami - moguncką i magdeburską. Poniżej postaci tablica inskrypcyjna, na zwieńczeniu Chrystus Zmartwychwstały w asyście aniołów.
• Sebastiana von Heusenstamma (+1555)
• Brendela von Homburg (+1569)
• Georga von Schönenburg (+1595)
• Henryka von der Leyen (+1714)

[edytuj] Stalle

Do ścian zachodniego chóru przylegają rokokowe stalle wykonane w latach 1759-65 przez Franza Antona Herrmana. Połączone w jedną całość trzy skrzydła są przestrzennie wieloplanową strukturą. Do zaplecków przylegają dwa rzędy siedzisk. Zaplecki mają falisty kształt, zwieńczone są wydatnym belkowaniem które dźwigają przylegające do pilastrów rzeźby atlantów. Ze stallami zintegrowany jest tron arcybiskupi. Powyżej, na baldachimie w otoczeniu licznych putt rzeźba Świętego Marcina dzielącego się płaszczem z żebrakiem. Boczne skrzydła stalli wieńczą rzeźby arcybiskupów Moguncji - świętych Bonifacego i Willigisa.

[edytuj] Bibliografia

• Friedhelm Jürgensmeier (red.): Die Bischofskirche St. Martin zu Mainz. Frankfurt am Main 1986
• Barbara Nichtweiß (Hrsg.): Lebendiger Dom. St. Martin zu Mainz in Geschichte und Gegenwart. Mainz 1998,
• August Schuchert, Wilhelm Jung: Der Dom zu Mainz. Ein Handbuch. Mainz 1984.
• Bernhard Schütz, Wolfgang Müller: Deutsche Romanik. Die Kirchenbauten der Kaiser, Bischöfe und Klöster. Freiburg i. Br. 1989
• Rolf Toman (red.): Sztuka Romańska, Köln 2005

[edytuj] Linki zewnętrzne

• O katedrze ze strony oficjalnej miasta
• Oficjalna strona katedry
• Musica Sacra w katedrze mogunckiej
• Dzieje katedry
• O odbudowie katedry

[edytuj] Gotyk ceglany

[edytuj] Gotyk ceglany - ważniejsze dzieła

[edytuj] Białoruś

Town/city	Building	Main period of construction	Special features	Image
Kreva	Castle	Early 14th century	Partially built of fieldstones
Lida	Castle	14th century	Stone with brick superstructure
Kamianiec	Tower	1271-1289	Border stronghold, one of the earliest brick constructions in the region
Mir	Mir Castle	Late 15th to early 16th	UNESCO World Heritage Site. Major Renaissance alterations

[edytuj] Dania

Town/city	Building	Main period of construction	Special features	Image
Aarhus	Cathedral	End of 14th century to 1500
	Church of Our Lady	Mid-13th century to 1500
Haderslev	Church of St. Mary	Mid-14th century to 1440
Odense	Saint Canute's Cathedral
Ribe	Cathedral	Built in 12th and 13th century of tufa, sandstone and granite (Romanesque), later additions of brick
Roskilde	Cathedral	12th to 13th century	UNESCO World Heritage Site. Essentially Romanesque but incoporating Gothic features. Among earliest large-scale brick edifices in northern Europe.

[edytuj] Estonia

Town/city	Building	Main period of construction	Special features	Image
Tartu	Cathedral	15th century	Destroyed in Northern Seven Years' War, east part of ruin now houses Tartu University Museum. Towers were originally 66 m high (now 22 m).
	St. John	Early 14th century	Numerous terracotta sculptures covering both the interior and the exterior.

[edytuj] Finlandia

Town/city	Building	Main period of construction	Special features	Image
Hämeenlinna	Häme Castle	14th and 15th century, on earlier fieldstone foundations	Brick castle
Turku	Cathedral

[edytuj] Niemcy

[edytuj] Meklenburgia-Pomorze Przednie

Town/city	Building	Main period of construction	Special features	Image
Altentreptow	Petrikirche (St. Peter)	Mid-13th to 1st half 14th century	Hall church
	City gates: Brandenburg Gate, Demmin Gate	Circa 1450
Anklam	Marienkirche (St. Mary)	2nd half 13th to late 14th century	Hall church; planned with two towers, not completed, thus asymmetric
	Steintor (stone gate)	13th/14th century
	Nikolaikirche (St. Nicholas)	14th century	Heavily damaged 1945, ruin restored, reconstruction planned
Bad Doberan	Doberan Minster	Begun 1291, consecrated 1368	Former Cistercian monastic church; basilica
Bergen auf Rügen	St. Marienkirche (St Mary)	Started 1180, consecrated 1193, renovated 1380 and after 1445	Former monastic church of Benedictine or Cistercian nuns; basilica
Bützow	Stiftskirche (abbey church)	Mid-13th to 2nd half 14th century	Hall church
Friedland	Marienkirche (St. Mary)	1330 to early 15th century	Hall church
Greifswald	Cathedral St. Nicholas	Mid 14th to 1st quarter 15th century	Basilica
	St.-Marien-Kirche (St. Mary)	1275–1340	Hall church
	St.-Jacobi-Kirche (St. James)	First mentioned 1280, renovation circa 1400	Early Gothic hall church
	House Markt 11	Probably after 1400	One of the most richly decorated Bürgerhäuser in North Germany
near Greifswald	Eldena Abbey	Begun 1225, provisionally completed 1265, added to until 1350	Former Cistercian monsatery; now ruin; favourite motif of Caspar David Friedrich
Güstrow	Cathedral St. Marien, St. Johannes Evangelist und St. Cecilia (St Mary, John the Evangelist and Cecilia)	Early 13th to late 15th century	Hall church
	Marienkirche (St. Mary)		Gothic brick basilica
Malchin	St. Maria und St. Johannes (St. Mary and John)	From 1397	Basilica
Neubrandenburg	Marienkirche (St. Mary)	2nd half 13th century
	St. Johannes (St. John)	1st half 14th century	Hall church, former Franciscan monastery
	Town fortifications, e.g. Stargard Gate, Treptow Gate, New Gate	After 1300 until early 15th century
Rostock	Marienkirche (St. Mary)	Two building phases, after 1290 and after 1398	Basilica; main church of Rostock
	Nikolaikirche (St. Nicholas)	Present form after 1400
	Petrikirche (St. Peter)	Between 2nd quarter 14th and early 15th century
	City Hall	Core around 1230, Gothic facade after 1300	Since 1729 mostly obscured by Baroque structure
	Kloster zum Heiligen Kreuz (Monastery of the Holy Cross)	1st half 14th century	Former Cistercian nunnery
	Jakobikirche (St. James)		Damaged in World War II, demolished 1960
	House Kröpeliner Straße	Late 15th century	Former parsonage (now library)
	Kerkhoff House	3rd quarter 15th century	Bürgerhaus (now registry office)
	City gates (incl. Steintor, Kröpelin Gate)	13th to 16th century
Schwerin	Cathedral	Circa 1280 to ca. 1420	Basilica
Stralsund	Historic Centre		UNESCO World Heritage Site
	Nikolaikirche (St. Nicholas)	About 1270 to early 15th century	Main church of Stralsund
	City Hall	Several stages in 13th and 14th centuries	Most important profane urban building in Stralsund
	Marienkirche (St. Mary)	1382/84 to late 15th century	Second largest brick church in Hanseatic region, basilica
	Jakobikirche (St. James)	Present structure started after 1300, altered after 1400	Basilica
	Johanniskloster (Abbey of St. John)	Early 14th century	Former Franciscan monastery; hall church
	Wulflam House (Wulflamhaus)
	Katharinenkloster (Abbey of St. Catherine)	2nd half 13th century	Former Dominican monastery
Wismar	Historic Centre		UNESCO World Heritage Site
	Georgenkirche (St. George)	Oldest part about 1300, completed in 15th century	One of the most important and most monumental structures in Baltic region
	Nikolaikirche (St. Nicholas)	Present structure started after 1380, completed 2nd half 15th century	Basilica
	Marienkirche (St. Mary)	Begun after 1339, completed in 15th century	After World War II damage dynamited in 1960, only tower survives. Was reputed to be one of the most beautiful churches in north Germany
	Alter Schwede	Circa 1380	Private House (now restaurant)
	Archidiakonat (Archdeacons's House)	Mid 15th century	Private house
	Wassertor (Water Gate)	3rd quarter 15th century
Wolgast	Petrikirche (St. Peter)	1280-1350	Basilica

[edytuj] Schleswig-Holstein i Hamburg

Town/city	Building	Main period of construction	Special features	Image
Cismar	Cismar Abbey	13th century	Former Benedictine monastery
Eutin	St.-Michaelis-Kirche (St. Michael)	1st third 13th century, altered in 14th and 15th centuries
Flensburg	Nikolaikirche (St. Nicholas)	Two phases, between 1390 and 1480
Hamburg	St. Petri (St. Peter)
	St. Katharinen (St. Catherine)
	St. Jakobi (St. James)
Lübeck	Historic Centre		UNESCO World Heritage Site
	Marienkirche (St. Mary)	From 1251, completed late 14th century	Basilica; most influential Brick Gothic building
	City Hall	Main building 1340–50, so-called Langes Haus 1298–1308, Kriegsstubenbau 1442–44	One of the most important profane buildings in Brick Gothic
	Cathedral	Foundation laid in 1173 by Henry the Lion, consecrated 1247, Gothic alterations from 1266 until 15th century
	Holstentor	1466–78, major additions later
	Burgtor
	Petrikirche (St. Peter)	Several phases, late 13th to 15th century
	Jakobikirche (St. James)	After 1276 to 1334
	Aegidienkirche (St. Aegidius)	1st half 14th century
	Katharinenkirche (St. Catherine)	1300–1330	Former Franciscan monastic church
	Heiligen-Geist-Hospital (Hospital of the Holy Spirit)	Circa 1276 bis 1286
	Burgkloster	After 1276 to 1401	Former Dominican monastery, modern additions
	St.-Annen-Kloster Lübeck (Monastery of St. Anne)		Former Augustinian nunnery, damaged by fire in 1843
	Kanzleigebäude (Chancellery)	Built 1484, enlarged 1588 and 1614
Meldorf	Sankt-Johannis-Kirche (St. John)	1230–1300
Schleswig	St.-Petri (Cathedral) (St. Peter)	1275–1320

[edytuj] Brandenburgia, Berlin and Saxonia-Anhalt

Town/city	Building	Main period of construction	Special features	Image
Bad Wilsnack	Wunderblutkirche St. Nikolai (Church of the Holy Blood)		Main pilgrimage in North Germany
Berlin	St. Marienkirche (St. Mary)
	Nikolaikirche (St. Nicholas)
	Graues Kloster (Grey Abbey)	End of 13th century	Former Franciscan abbey; ruined since World War II
Brandenburg	St.-Katharinenkirche (St. Catherine)	Two phases after 1401
	Cathedral St. Peter and Paul	Main period of construction 1165–1240	First brick church in Margraviate of Brandenburg
	Former Marienkirche (St. Mary)	Built circa 1220, demolished 1722	Formerly important pilgrimage church
Chorin	Chorin Abbey		Former Cistercian monastery
Doberlug-Kirchhain	Dobrilugk Abbey		Former Cistercian monastery
Frankfurt (Oder)	Marienkirche (St. Mary)	1253–1367, choir completed 1367, additions in 15th century
Frankfurt (Oder)	Town hall	Begun 1253, altered in 14th century
Havelberg	Cathedral St. Marien (St. Mary)
Jüterbog	Town hall
	Mönchenkloster (monastery)
Jüterbog-Zinna	Zinna Abbey	Mainly from 1220	Former Cistercian monastery
Lehnin	Lehnin Abbey	From end of 12th century, consecrated 1262 or 1270
Prenzlau	Marienkirche (St. Mary)
Salzwedel	Church St. Marien; St. Katharinen
	Local courthouse (former town hall)
	Fortifications(Steintor, Neuperver Tor)
Stendal	Marienkirche (St. Mary)
	Cathedral St. Nikolaus (St. Nicholas)	1423 to mid-15th century
	Town hall	Gothic part early 15th century
	Fortifications (Tangermünde GateTor, Uenglingen Gate)
Tangermünde	Town hall	Circa 1430
	Stephanskirche (St. Stephen)	14th century
	Fortifications	14th to 15th century

[edytuj] Dolna Saksonia i Brema

Town/city	Building	Main period of construction	Special features	Image
Bardowick	Cazhedral St. Peter and Paul	1389-1485
Brunszwik	Liberei (library)	1413–1422	Najstarszy zachowany do dziś budynek biblioteki na północ od Alp.
Bremen	Cathedral	13th century
	St. Martini (St. Martin)		Late Gothic
	City hall	1405–1410; 1608–1612 altered in style of Weser Renaissance
Ebstorf	Ebstorf Abbey	14th century	Premonstratensian, later Benedictine monastery
Fürstenau	Börstel Abbey	Mid-13th century onwards	Former Cistercian nunnery
Hanover	Marktkirche (market church)	14th century
Hude	Hude Abbey	13th century	Now ruin
Leer (East Frisia)	Harderwykenburg	Circa 1450	Fortified house, whitewashed
Lüneburg	St. Johannis (St. John)	1300–1370
	Town hall	1st half to end 13th century
	Michaeliskirche	Circaum 1375
	Nikolaikirche (St. Nicholas)	1407–1440
Marienhafe	Marienkirche (St. Mary)	13th century	Formerly triple-naved church with 80-m tower doubling as landmark for shipping, in 1829 tower reduced and part of church demolished for financial reasons
Verden	Cathedral	1290–1323 and 1473–1490	Romanesque predecessor from 12th century
Wienhausen	Wienhausen Abbey	13th and 14th century	Cistercian nunnery

[edytuj] Łotwa

Town/city	Building	Main period of construction	Special features	Image
Ryga	Historic Centre		UNESCO World Heritage Site
	Cathedral	13th century
	St. Peter	13th to 15th century
	St. Jacob Cathedral, Riga (St. James)	13th century
	St. John	15th century	formerly Dominican
	House of the Blackheads	late 14th century with 19th century additions	Destroyed in WW II and rebuilt in 1995
Turaida	Castle	14th century

[edytuj] Litwa

Town/city	Building	Main period of construction	Special features	Image
Wilno	St. Anne's	1495-1500	Highly exceptional use of Late Gothic flamboyant style
	St. Francis	15th century and later repairs
	St. Nicholas	Late 14th century	The oldest surviving church building in Lithuania
	Gediminas Tower and Upper Castle	Early 15th century, many later alterations	Built by Grand Duke of Lithuania Vytautas
Kaunas	Cathedral	Construction from 1408 onwards	Basilica, the largest Gothic church in Lithuania
	Castle	Construction from mid-14th century onwards	The oldest brick castle in Lithuania
	St. Gertrude	15th century?
	Church of The Accession of The Holy Virgin	Circa 1400	Former Franciscan, unique Latin cross layout
	House of Perkūnas	Late 15th century	The most archaic residential Gothic building in Lithuania
Medininkai	Castle	13th century	The only surviving enclosure type castle and the largest in Lithuania
Trakai	Island Castle	14th - early 15th century	Built by Grand Dukes of Lithuania Kęstutis and Vytautas.
	Peninsula Castle	Late 14th century and later repairs	Built by Grand Duke of Lithuania Kęstutis
Zapyškis	Former parish church	1578	The only surviving rural Gothic church in Lithuania

[edytuj] Holandia

Town/city	Building	Main period of construction	Special features	Image
Delft	Oude Kerk (Old Church)	Founded in 1246	75 m brick tower, now leaning ca.2 m from the vertical

[edytuj] Polska

In Poland, Brick Gothic is now also known as Polish Gothic. Centres of "Polish Gothic" are at Kraków (Krakau), and former Prussian cities Gdańsk (Danzig), Toruń (Thorn) and Wrocław (Breslau, Silesia).

[edytuj] Pomorze Wschodnie i Warmia

Miasto	Zabytek	Czas powstania	Cechy charakterystyczne	Ilustracja
Braniewo (Braunsberg, East Prussia)	St. Catherine		Badly damaged in World War II, rebuilt afterwards
Chełmno (Kulm, West Prussia)	St. Mary	1290–1333
	St. Peter and Paul	Built in 13th century, altered in 14th	Former Dominican church
	Teutonic Knights fortifications	14th-15th century
Dobre Miasto (Guttstatt, East Prussia)	Collegial Church
Elbląg (Elbing, West Prussia)	St. Nicholas	13th century, in 15th century converted from basilica to hall church	burnt out 1945
Frombork (Frauenburg, East Prussia)	Cathedral	1343-1383
Gdánsk (Danzig, Pomerelia, West Prussia)	St. Mary's Church	1343–1502	One of the largest Brick Gothic edifices
	St. Catherine's	probably 14th and 15th century
	Wielki Młyn/Große Mühle (Great Mill)	14th century
	Brama Żuraw/Krantor (Crane Gate)	1442–1444
Gniew (Mewe, West Prussia)	Teutonic Knights Ordensburg	Late 13th to 14th century, Romanesque and Gothic elements
Kwidzyn (Marienwerder, West Prussia)	Castle and Cathedral complex	14th and 15th century
Lidzbark Warmiński (Heilsberg, East Prussia)	Episcopal Castle/Ordensburg		One of the earliest brick buildings in the area, Romanesque and Gothic elements
Malbork (Marienburg, West Prussia)	Malbork Castle (Ordensburg)	1276 to late 14th century	UNESCO World Heritage Site, the Marienburg Ordensburg is the largest non-religious Brick Gothic structure. Teutonic Knights headquarter since 1309. 1380s enlargements by Nikolaus von Fellenstein (see Neman, Russia).
Nidzica (Neidenburg, East Prussia)	Ordensburg	14th and 15th century
Olsztyn (Allenstein, East Prussia)	Castle of the Cathedral Chapter	2nd half 14th century	Ordensburg; converted to castle in 15th and 16th centuries
	St. James Cathedral	Before 1445	Late Gothic Hall church
Orneta (Wormditt, East Prussia)	Cathedral of St. John
Pelplin, (Pomerelia, West Prussia)	Cathedral	13th to 14th century, later alterations	former Cistercian monastery
Radzyń Chełmiński (Rehden, West Prussia)	Ordensburg	13th and 14th century	Ruin
Sztum (Stuhm, West Prussia)	Ordensburg and town	Early 14th century	One of strongest Teutonic Knights castle in the area. Much damage by fires in 1683 and 1945.
Toruń (Thorn, West Prussia)	Historic Centre		UNESCO World Heritage Site
	Cathedral of St. John the Baptist and St. John the Evangelist	14th and 15th century
	St. Mary's Church	1350-1370	Former Franziscan hall church
	Town hall	14th century
	Teutonic Knights Ordensburg	13th to early 15th century

[edytuj] Pomorze Zachodnie

Miejscowość	Zabytek	Data budowy	Charakterystyka dzieła	Widok
Chojna (Königsberg/Neumark, Brandenburg)	Town hall	15th century
	St. Mary	Mainly 1389–1459
Kamień Pomorski (Cammin, Pomerania)	Cathedral St. John	Circa 1175, altered in 15th century	Basilica
Kołobrzeg (Kolberg, Pomerania)	Cathedral St. Mary	1288–1397
Stargard Szczeciński (Stargard, Prussia)	St. Mary's	13th century origins, 1388-1500 additions
	Brama Młyńska (Mill Gate)	15th century	One of only two survuving examples of such gates (see Waterpoort at Tweek)
Szczecin (Stettin, Pomerania)	Cathedral of St. James	Several phases between 1375 and 1504
	St. John	13th to 15th century, 19th century renovations
	City hall	15th century

[edytuj] Wielkopolska

Miejscowość	Zabytek	Data budowy	Charakterystyka dzieła	Widok
Gniezno (Gnesen, Posen (Province))	Cathedral	1342-1415, north tower completed 1512	baroquified in 17th century
Koło	Kościół Podwyższenia Świętego Krzyża
Poznań	Katedra Św. Piotra i Pawła	XI-XV i przebudowa XIX ,odbudowa po 1945 r.
	Kościół NMP	połowa XV w.
	Psałteria	1518

[edytuj] Małopolska

Miejscowość	Zabytek	Data budowy	Charakterystyka dzieła	Widok
Kraków (Krakau)	Kościół Mariacki	1321–1331, 14th-15th century	Hall church
	Church of the Trinity	14th and 15th century, rebuilt after 1850 fire	Former Dominican church
	Barbakan	XV w.
	St. Florian's Gate	Early 14th century	Upper parts in brick, rest fieldstone
	Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego	XV w.	Fundacja Karólowej Jadwigi
	Kościół św. Katarzyny i św. Małgorzaty	XIV-XV w.	Fundacja Kazimierza Wielkiego
	Kościół Bożego Ciała	XIV-XV w.	Upper parts in brick, rest fieldstone

[edytuj] Mazowsze

Miejscowość	Zabytek	Data budowy	Charakterystyka dzieła	Widok
Brochów	Kościół pw. śś. Rocha i Jana Chrzciciela
Ciechanów	Zamek Książąt Mazowieckich	XIV w.	Fundacja Ziemowita III
Czersk	Zamek książąt mazowieckich	XV w.
Warszawa	Barbakan	XVI w.

[edytuj] Śląsk

Miejscowość	Zabytek	Data budowy	Charakterystyka dzieła	Widok
Brzeg	Kościół Św. Mikołaja
Głogów	Kolegiata NMP	XIII w, 1413-1466
Legnica, Dolny Śląsk	Katedra Św. Piotra i Pawła	1234-1341, later repairs
Namysłów	Kościół parafialny pw. św. Piotra i Pawła	XIV w.
Nysa	Kościół św. Jakuba i św. Agnieszki
Wrocław (Breslau, Śląsk)	Cathedral of St. John	1234-1341, later repairs	98 m high towers
	Kolegiata ŚŚ. Krzyża i Bartłomieja	1288-XVw, later repairs	70 m high tower
	Kościół Św. Idziego	XIII w.
	Kościół św. Marii Magdaleny	1355–1360
	Kościół św. Elżbiety	XII-XV w.
	City hall	13th century, 15th century alterations, 19th century additions	Dominated by Neogothic design

[edytuj] Rosja

Town/city	Building	Main period of construction	Special features	Image
Kaliningrad (Königsberg, East Prussia)	Cathedral	14th century
Neman (Ragnit, East Prussia)	Ordensburg	1397-1409	One of the strongest Ordensburgen. Now ruined. Built by Nikolaus von Fellenstein (see Malbork)
Vesyoloye (Balga, East Prussia)	Ordensburg Balga	Circa 1239	Ruin

[edytuj] Szwecja

Town/city	Building	Main period of construction	Special features	Image
Malmö	St. Peter
Helsingborg	St. Mary
Stockholm	Storkyrkan (St. Nicholas)		Outside altered into baroque stucco structure in 1740, Brick Gothic interior preserved - contains Late Gothic monumental sculpture of St. George and the dragon by Bernt Notke
Strängnäs	Strängnäs Cathedral	1296 onwards
Uppsala	Cathedral	1287-1435, major 18th and 19th century alterations	External appearance mainly 19th century
Ystad	St. Mary	13th to 15th century
	Franciscan Monastery	Late 13th to 15th century