Tramwaje w Gdańsku

Z Wikipedii

Tramwaje w Gdańsku
Skład wagonów Konstal 105Na (zmodernizowany).
Lokalizacja	Gdańsk, Polska
Rodzaj transportu	tramwaj
Data uruchomienia	1873
Całkowita długość linii	116,7 km ^[1]
Liczba linii	10
Liczba pojazdów	212 ^[2]
Prześwit toru	1435 mm
Właściciel	Miasto Gdańsk
Operator	ZKM Gdańsk

Komunikacja tramwajowa w Gdańsku realizowana jest przez Zakład Komunikacji Miejskiej na zlecenie Zarządu Transportu Miejskiego.

[edytuj] Historia komunikacji tramwajowej w Gdańsku

[edytuj] Tramwaj konny

Pierwsza linia tramwaju konnego uruchomiona została przez berlińską firmę Deutsche Pferdeeisenbahn 23.06.1873 roku, na trasie z Targu Siennego przez Wrzeszcz do Oliwy. Po roku została zawieszona trasa między Wrzeszczem a Oliwą z powodu silnej konkurencji kolei. W 1877 cały majątek berlińskiej firmy kupiła gdańska firma Otto Braunschweig und Oskar Kupferschmidt. Uruchomiła ona następujące linie:

z Centrum na Orunię (1878),
z Targu Węglowego przez ulicę Długą, Długi Targ i Długie Ogrody do Bramy Żuławskiej oraz Dolnego Miasta (1883),
z dworca kolejowego Danzig Petershagen przy ulicy Toruńskiej przez Główne Miasto do Targu Rybnego (1886),
z Centrum do Siedlec (1886).

W okresie tym w Gdańsku funkcjonowały następujące zajezdnie tramwajowe:

we Wrzeszczu przy ulicy Partyzantów (pierwsza zajezdnia w mieście),
przy ulicy Łąkowej na Dolnym Mieście,
drewniane hale na Oruni i Siedlcach.

[edytuj] Początek tramwajów elektrycznych

W 1894 roku firma AEG z Berlina wykupiła firmę Danziger Strassen Eisenbahn. Wtedy równocześnie podjęto decyzję o elektryfikacji sieci tramwajowej, którą rozpoczęto rok później. Pierwsze regularne połączenie uruchomiono 12.08.1896 roku w kierunku Oruni oraz Siedlec]]. Do Wrzeszcza z Centrum pierwszy tramwaj elektryczny pojechał dopiero 28.08.1896 roku, gdyż istniała konieczność usunięcia kolizji sieci trakcyjnej z napowietrznymi przewodami telefonicznymi i energetycznymi. Do końca roku wszystkie linie tramwaju konnego zostały zelektryfikowane, a także wybudowano torowisko łączący nowy Dworzec Główny z Targiem Węglowym. Wydłużono także istniejącą linię z Targu Rybnego przez ulicę Wałową do Podwala Grodzkiego. Po zakończeniu elektryfikacji firma AEG przekazała tramwaje pod administrację firmy Allgemeine Strassen und Eisenbahn Gessellschaft.

W 1899 roku w Nowym Porcie powstało drugie przedsiębiorstwo tramwajowa pod nazwą Danziger Elektrische Strassenbahn, które otworzyło w 1900 roku dwie linie z Wrzeszcza do Brzeźna i z Brzeźna przez Nowy Port do Stoczni Schichaua (ulica Jana z Kolna). Linia w stronę centrum została później wydłużona do Kassubischer Markt a następnie przez ulicę Korzenną do ulicy Szerokiej pod sam Żuraw. Firma z Nowego Portu posiadała zajezdnię przy ulicy Wyzwolenia. W 1903 roku nastąpiło połączenie dwóch przedsiębiorstw Allgemeine Strassen und Eisenbahn Gessellschaft i Danziger Elektrische Strassenbahn w jedną firmę Danziger Elektrische Strassenbahn A.G. z siedzibą we Wrzeszczu. W 1904 roku wybudowano torowisko na wiadukcie Błędnik łączące torowisko na alei Zwycięstwa z torowiskiem na Podwalu Grodzkim. Od tamtej pory w rejon Dworca Głównego kierowano co drugi skład tramwajowy. 18.07.1908 roku uruchomiona została linia ze Starego Rynku w Oliwie przez ulicę Pomorską do Jelitkowa.

[edytuj] Tramwaje podczas I wojny światowej

Z dniem 1.05.1914 roku wprowadzono numerację linii, która zastąpiła dotychczasowe tablice kierunkowe z nazwą przystanku końcowego. W lutym 1917 roku zaczęło brakować węgla i elementów wymiennych, z powodu czego na źle utrzymanym torowisku zaczęły występować awarie i wykolejenia. W styczniu 1919 roku nastąpił kryzys, z powodu którego zawieszono kursowanie kilku linii.

[edytuj] Tramwaje do 1945 roku

Pod koniec roku 1919 zaczęto przywracać zawieszone linie, zmieniając jednocześnie częściowo numerację linii, dodatkowo przekierowano linie z ulicy 3 Maja na Podwale Grodzkie, po czym w 1926 roku zlikwidowano torowisko na ulicy 3 Maja. W 1925 roku przystąpiono do budowy trasy z Centrum w kierunku Stogów, którą otwarto 4.07.1927 roku. W 1926 otworzono torowisko na nowo powstałej ulicy Marynarki Polskiej, likwidując jednocześnie jednotorową trasę wzdłuż nabrzeża portowego na ulicy Wiślnej. W tym samym czasie w Nowym Porcie powstały dwie pętlę uliczne, "mała" dla linii z Centrum i "duża" dla linii z Brzeźna. W 1930 roku uruchomiono nową trasę od alei Zwycięstwa poprzez aleję Hallera i ulicę Mickiewicza do pętli na skrzyżowaniu alei Legionów z ulicą Kościuszki. Dyrekcja firmy DES AG została przeniesiona do budynku przy ulicy Jaśkowa Dolina 2. Między Wrzeszczem a Oliwą zmieniono przebieg trasy likwidując linię na ulicy Szymanowskiego, prowadząc ją w zamian przez nowo powstałą aleję Wojska Polskiego. Rozpoczęto również budowę nowej zajezdni tramwajowej we Wrzeszczu wraz z warsztatami głównymi.

W 1934 roku przebudowano trakcję elektryczną przystosowując ją do pantografów zamiast do odbieraków drążkowych. Starą trakcję pozostawiono na trasie do Siedlec i Oruni, w wyniku czego tramwaje obsługujące tę trasę w celu dojechania do zajezdni przy Łąkowej korzystały z torowiska technicznego na Starym Przedmieściu. Zrezygnowano z planowanego wydłużenia linii w kierunku Rudnik i budowy linii z Wrzeszcza przez Suchanino do Centrum. W 1935 roku otworzono nową zajezdnię tramwajową we Wrzeszczu przy ulicy W. Stwosza, a stara zajezdnia przy ulicy Partyzantów została zaadaptowana na zajezdnię autobusową.

W 1942 roku została utworzona spółka akcyjna Verkehrsbetriebe Danzig Gothenhafen AG, w skład której weszła spółka DES AG. W planach była likwidacja linii tramwajowej na trasie z Centrum do Siedlec i Oruni oraz zastąpienie jej linią trolejbusową. Plan ten jednak odrzucono. Do 24.03.1945 roku tramwaje kursowały po mieście względnie normalnie. Po ostrzelaniu przez wojska radzieckie elektrowni miejskiej na Ołowiance nastąpiło wyłączenie zasilania, przez co część tramwajów stanęła na ulicach. Podczas walk ulicznych wagony tramwajowe wykorzystywane były jako barykady.

[edytuj] Odbudowa po 1945 roku

Po zakończeniu działań wojennych sieć trakcyjna przestała istnieć, torowiska były poważnie uszkodzone przez pociski artyleryjskie, żaden wagon nie był zdatny do ruchu. W kwietniu 1945 od razu po zakończeniu działań wojennych przystąpiono do odbudowy infrastruktury tramwajowej. Z inicjatywy Zarządu Miejskiego w Gdańsku powstał Miejski Zakład Komunikacyjny w Gdańsku. Do Gdańska przybyły ekipy poznańskich, warszawskich i łódzkich tramwajarzy, którzy wspólnie z gdańszczanami przystąpili do zabezpieczenia i inwentaryzacji ocalałego majątku. W pobliżu zajezdni we Wrzeszczu pościągane zostały wagony lub ich pozostałości. Sama zajezdnia we Wrzeszczu ucierpiała niewiele, zajezdnia przy Łąkowej straciła dach na obu halach oraz budynek warsztatowy. 28.06.1945 zaczęto ponownie uruchamiać komunikację tramwajową. Odbudowę ze zniszczeń torowisk tramwajowych zakończono w 1947 roku. Odbudowane zostały wszystkie trasy istniejące przed zniszczeniem. Zlikwidowano jedynie torowisko na ulicy Szerokiej, Kowalskiej i Korzennej oraz trasę techniczną na Starym Przedmieściu. Nowością była trasa do Sopotu.

[edytuj] Rozwój komunikacji tramwajowej

W wyniku budowy drogi krajowej nr 1 na przestrzeni lat powstały nowe szerokie ulice z wytyczonym torowiskiem tramwajowym, wchodzące dziś w skład głównej arterii komunikacyjnej Trójmiasta. W 1948 roku w Oliwie otworzono nową pętlę przy skrzyżowaniu alei Grunwaldzkiej z ulicą Opata J. Rybińskiego, likwidując jednocześnie pętlę na Starym Rynku Oliwskim. 1.01.1951 roku powstało nowe przedsiębiorstwo pod nazwą Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne Gdańsk-Gdynia.

W 1955 uruchomiona została nocna komunikacja tramwajowa. W 1957 przebudowana została na dwutorową trasa na Siedlce, a w wyniku przebudowy alei Grunwaldzkiej zlikwidowana została pętla przy ulicy Szymanowskiego, zaś otwarta nowa - przy ulicy Abrahama. 21.07.1959 roku oddana została nowa poszerzona ulica Podwale Przedmiejskie pomiędzy ulicą Okopową a ulicą Chmielną. Likwidacji uległo torowisko na ulicy Długiej, Długim Targu i ulicy Stągiewnej, zaś tramwaje zostały skierowane przez ulicę Okopową, Podwale Przedmiejskie i Wyspę Spichrzów, a następnie przez ulicę Ułańską do ulicy Łąkowej. Zlikwidowano również pętlę uliczną na ulicy Bogusławskiego kierując tramwaj z Oruni do pętli na Targu Węglowym. Drugą nową trasą było torowisko od ulicy Mickiewicza do pętli przy ulicy Kolonia Uroda przez aleję Karola Marksa, obecnie Hallera. W roku 1960 przedłużono torowisko od Koloni Urody do Brzeźna, zlikwidowano jednocześnie torowisko na ulicach Chrobrego i Waryńskiego, a tramwaj kończący trasę na ulicy Waryńskiego skierowano do pętli przy ówczesnym porcie lotniczym. W 1961 roku zlikwidowano trasę do Sopotu z powodu dużej konkurencji Szybkiej Kolei Miejskiej. Po 42 latach w 1968 roku przywrócono torowisko wzdłuż ulicy 3 Maja. W 1968 roku rozpoczęto budowę nowego wiaduktu Błędnik, który oddano do użytku 22.07.1970 roku. 28.07.1971 uruchomiona została pętla przy ulicy Doki, jednocześnie likwidacji uległa pętla na Targu Węglowym. Torowisko na ulicy Pomorskiej uległa przebudowie na dwutorowe, zlikwidowana została linia na Orunię.

W 1974 roku firma WPK G-G przekształcona została w Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Gdańsku. W 1974 roku, po przeniesieniu portu lotniczego do Rębiechowa rozpoczęła się budowa nowej trasy od pętli tramwajowej przy ulicy Kościuszki do ulicy Pomorskiej w Jelitkowie, w ciągu której wybudowano dużą pętlę tramwajową na nowopowstającej wówczas dzielnicy Zaspa. Trasa została otwarta 31.12.1977 roku. 22.07.1980 otwarte zostało torowisko wzdłuż ulicy Klinicznej, a 17.12.1981 rozpoczęto eksploatację torowiska leżącego w ciągu przedłużonej do trasy W-Z ulicy 3 Maja oraz na nowym wiadukcie nad linią kolejową, który jest częścią tej właśnie trasy. Otwarta została nowa pętla Kliniczna, co pozwoliło na likwidację pętli Doki.

W 1989 roku firma WPK została podzielona, a w jej miejsce w Gdańsku powstało Przedsiębiorstwo Komunikacji Miejskiej, które w 1991 roku zostało przekształcone w zakład budżetowy miasta Gdańska pod nazwą Zakład Komunikacji Miejskiej w Gdańsku. Na początku lat 90. powstał nowy odcinek Podwala Przedmiejskiego między ulicami Chmielną oraz Łąkową, w wyniku czego likwidacji uległ prowizoryczny most na ulicy Saperskiej nad Nową Motławą, zamiast którego wybudowany został nowy most drogowy. Trasa ta została wydłużona w 1995 roku poprzez wybudowanie odcinka Podwala Przedmiejskiego od ulicy Łąkowej do ulicy Siennickiej. Umożliwiło to zlikwidowanie tramwaju wzdłuż ulicy Długie Ogrody.

W 1999 roku likwidacji uległa zajezdnia tramwajowa Łąkowa na Dolnym Mieście, w miejscu której powstał strzeżony parking. Wraz z początkiem roku 2004 Zakład Komunikacji Miejskiej został przekształcony z zakładu budżetowego w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. W tym samym roku rozpoczęto kilkuetapową modernizację torowisk tramwajowych pod nazwą Gdański Projekt Komunikacji Miejskiej. W wyniku tego przedsięwzięcia na początku 2007 roku rozpoczęto budowę linii na Chełm wzdłuż trasy W-Z oraz alei gen. W. Sikorskiego (2,9 km). 19 grudnia 2007 została otwarta linia tramwajowa na Chełm.

[edytuj] Spis pętli tramwajowych

Używane w regularnej komunikacji
- Brzeźno (linia 13)
- Chełm Witosa (linia 1)
- Centrum (linie: 2, 6)
- Hucisko (linia 1)
- Jelitkowo (linie: 2, 6, 8)
- Nowy Port (dwie pętle uliczne - linie: 4, 10, 15)
- Oliwa (linia 15)
- Przeróbka (linia 11)
- Siedlce (linie: 10, 12)
- Stogi Pasanil (linia 8, 13)
- Stogi Plaża (linie: 8, 63)
- Wrzeszcz Abrahama (linia 11 oraz zjazdy do zajezdni)
- Zaspa (linie: 4, 12)

Sezonowo używane w regularnej komunikacji
- Brzeźno Plaża (linia 63)

Nieużywane w regularnej komunikacji
- Kliniczna

Odłączone od sieci
- Łąkowa

Planowane-w ramach GPKM III (w latach 2008-2011)
- Migowo
- Łostowice

Planowane
- Jabłoniowa
- Nowa Łódzka
- Orunia Górna
- Ujeścisko

[edytuj] Linie tramwajowe w Gdańsku

W Gdańsku kursuje 11 linii tramwajowych, w tym:

jedna linia kursująca tylko w dni powszednie w godzinach szczytu (11)
jedna linia kursująca tylko w dni powszednie (4)
jedna linia kursująca tylko w sezonie wakacyjnym w weekendy (63)

Linia		Trasa
1		Chełm Witosa - Sikorskiego - Armii Krajowej - 3-go Maja - Hucisko - Wały Jagiellońskie - Okopowa - Centrum
2		Jelitkowo - Pomorska - Chłopska - Zaspa – al. Rzeczypospolitej - Legionów – pl. Komorowskiego - Mickiewicza - Hallera - Zwycięstwa - 3 Maja - Armii Krajowej - Centrum (powrót: Okopowa - Wały Jagiellońskie - Podwale Grodzkie)
4		Zaspa – al. Rzeczypospolitej - Legionów – pl. Komorowskiego - Mickiewicza - Hallera - Kliniczna - Marynarki Polskiej - Wolności - Władysława IV - Nowy Port (powrót: Strajku Dokerów - Góreckiego)
6		Jelitkowo - Pomorska - Grunwaldzka - Oliwa - Wita Stwosza - Wrzeszcz - Wojska Polskiego - Grunwaldzka - Zwycięstwa - 3 Maja - Armii Krajowej - Centrum (powrót: Okopowa - Wały Jagiellońskie - Podwale Grodzkie)
8		Jelitkowo - Pomorska - Chłopska - Zaspa – al. Rzeczypospolitej - Legionów – pl. Komorowskiego - Mickiewicza - Hallera - Kliniczna - Jana z Kolna - Wały Piastowskie - Podwale Grodzkie - Wały Jagiellońskie - Okopowa - Podwale Przedmiejskie - Ułańska - Siennicka - Przeróbka - Lenartowicza - Budzysza - Stryjewskiego - Stogi Pasanil - Nowotna - Stogi Plaża (wyznaczonymi kursami)
10		Siedlce - Kartuska - Nowe Ogrody - Hucisko - Wały Jagiellońskie - Podwale Grodzkie - Wały Piastowskie - Jana z Kolna - Marynarki Polskiej - Wolności - Władysława IV - Nowy Port (powrót: Strajku Dokerów - Góreckiego)
11		Abrahama - Wojska Polskiego - Grunwaldzka - Zwycięstwa - Podwale Grodzkie - Wały Jagiellońskie - Okopowa - Podwale Przedmiejskie - Ułańska - Siennicka - Przeróbka (powrót w centrum: Podwale Przedmiejskie - Armii Krajowej - 3. Maja - Zwycięstwa)
12		Zaspa - Chłopska - Pomorska - Grunwaldzka - Oliwa - Wita Stwosza - Wrzeszcz - Wojska Polskiego - Grunwaldzka - Zwycięstwa - Podwale Grodzkie - Wały Jagielońskie - Hucisko - Nowe Ogrody - Kartuska - Siedlce
13		Stogi Pasanil - Stryjewskiego - Budzysza - Lenartowicza - Przeróbka - Siennicka - Ułańska - Podwale Przedmiejskie - Okopowa - Wały Jagiellońskie - Podwale Grodzkie - Zwycięstwa - Hallera - Gdańska - Brzeźno (powrót: Mazurska)
15		Oliwa - Wita Stwosza - Wrzeszcz - Wojska Polskiego - Grunwaldzka - Zwycięstwa - Hallera - Gdańska (powrót: Mazurska) - Brzeźno - Krasickiego - Oliwska - Rybołowców - Wolności - Władysława IV (powrót: Oliwska)- Nowy Port
63		Stogi Plaża - Nowotna - Stryjewskiego - Budzysza - Lenatowicza - Przeróbka - Siennicka - Ułańska - Podwale Przedmiejskie - Okopowa - Wały Jagiellońskie - Podwale Grodzkie - Zwycięstwa - Hallera - Brzeźno Plaża

[edytuj] Ramowe godziny kursowania

04:50 - 23:20 linia 1
04:20 - 23:20 linia 2
04:15 - 23:10 linia 4
04:00 - 23:30 linia 6

04:30 - 00:00 linia 8
04:10 - 23:45 linia 10
09:20 - 14:00 linia 11
04:15 - 00:00 linia 12

04:20 - 00:00 linia 13
04:45 - 00:00 linia 15
09:50 - 19:30 linia 63

[edytuj] Plany na przyszłość

Zgodnie z Wieloletnim Planem Inwestycyjnym Miasta Gdańska, planowana jest rozbudowa sieci tramwajowej. W planach jest doprowadzenie linii tramwajowych do dzielnicy Piecki-Migowo oraz osiedli Ujeścisko i Orunia Górna, a także torowisko na Nowej Wałowej od ulicy Jana z Kolna do Siennickiej. Cały projekt przewidziany jest na lata 2001-2011 i ma kosztować ok. 200 mln euro.

[edytuj] Dane techniczne

Sieć komunikacji tramwajowej w Gdańsku składa się z 49,3 kilometrów torów o rozstawie 1435 mm. Łączna długość linii trakcyjnej wynosi 116,7 km. Tramwaje stacjonują w dwóch zajezdniach, na ulicy Wita Stwosza we Wrzeszczu oraz na ulicy Władysława IV w Nowym Porcie.